Η αυτονομία της τέχνης

Ο χρόνος είναι ο πιο πιστός σύμμαχος της αλήθειας. Της μόνης αλήθειας που υπάρχει, δηλαδή εκείνης που διαμορφώνεται σιγά-σιγά από τα πολιτιστικά εξαγόμενα της μεγάλης κοινότητας των ανθρώπων κι’  επιβάλλεται παντού σαν υπέρτατη αντικειμενική κρίση. Από τη στιγμή που τα έργα υποβάλλουν την υποψηφιότητά τους στην αιωνιότητα ως τη στιγμή που, με μια λάμψη οριστική, παίρνουν ή όχι την επίδοξη ισχύ τους μέσα στην ιστορία, μεσολαβεί η μοιραία εκείνη απόσταση που κατατυραννεί τους δημιουργούς, και τους βάζει να χτυπιούνται ανάμεσα στη μια και την άλλη εικασία με την ψευδαίσθηση του βεβαίου και του απολύτου.



Η μοίρα μπορεί να πλάθεται από την αδυναμία μας. Αλλά η τέχνη δεν έχει μοίρα – η τέχνη είναι δυνατή! Ακόμα και σήμερα, στο πείσμα του πρακτικού πνεύματος που με τόσην αυταρέσκεια καυχιέται ότι εκπροσωπεί την εποχή μας, η επικοινωνία ανάμεσα στους ανθρώπους εξακολουθεί να γίνεται πολύ καλλίτερα από το δρόμο της καρδιάς και των αισθημάτων παρά από το δρόμο του ορθού λόγου και των αριθμών. Και θα εξακολουθεί – ενόσω το όνειρο και η δράση σ’ αυτό τον κόσμο δε συμβαδίζουν. Γιατί η τέχνη που δεν κρίνεται ποτέ από τις καλές ή κακές της προθέσεις αλλά πάντοτε και μόνο από τα καλά ή κακά της αποτελέσματα, κατέχει ακριβώς αυτή τη δύναμη: να συνενώνει τις αποχωρισμένες από την υλική διάταξη του κόσμου καταστάσεις που με λαχτάρα εντελώς αφιλόκερδη αναζητάει πάντοτε το πνεύμα, και να τις συνθέτει σε μιαν ολόψυχη ενότητα. Έτσι,  και μόνο από τη φύση της λειτουργίας της, η Τέχνη γίνεται η πια αδιάλλαχτη «πράξη λευτεριάς». Είναι αυτή που επιχειρεί να σπάσει τους φραγμούς της συμβατικότητας, κοινωνικής, πολιτικής ή αισθητικής, αδιάφορο. Αυτή που αναλαμβάνει να μιλήσει στον άνθρωπο για τους πόθους, τις ελπίδες, τα όνειρά του, και να τον οδηγήσει πέραν από το «γνωστό», πέραν από κάθε τι που είναι «συρραφή ψεύδους» κι ονομάζεται από τους πολλούς τόσο απατηλά πραγματικότητα, ως πέρα, ως εκεί που ο νους ελεύθερος απλώνεται και δεν γνωρίζει τα όρια καμιάς a priori προσταγής.

Η Τέχνη, είναι λοιπόν στην ουσία της ακόμα κι η πιο ισορροπημένη, ακόμα κι η πιο κλασσική, μια επανάσταση. Αλλά μια επανάσταση που αφορά ολάκαιρη τη ζωή του ανθρώπου πέρα ως πέρα, μιαν επανάσταση που δίνει τη μάχη της στα πιο προχωρημένα φυλάκια της ψυχικής συναισθηματικής πάλης του για απολύτρωση, για καθαρή ζωή, για χαρά και που δεν έχει καμιά σχέση με την άλλη, τη συνονόματή της, αυτή που κάτω από τη μια ή την άλλη σημασία πολεμάει για αιτήματα δίκαια ή άδικα, πάντως αιτήματα, που μόνο και μόνο με το να γίνονται σχέδια προγραμματικά μιας ορισμένης ομαδικής δράσης, τείνουν κι αυτά να μεταβληθούν σε συμβατικότητα.

Η φράση αυτή ας μην παρεξηγηθεί. Δε σημαίνει ότι ο καλλιτέχνης που είναι και πολίτης μιας χώρας και μέλος μιας κοινωνίας πρέπει να την αρνείται αυτή την τελευταία επανάσταση. Σημαίνει ότι είτε την αρνιέται είτε όχι, κι ανεξάρτητα από το γεγονός αυτό, είναι ανάγκη νάχει αδιάκοπα μέσα του τη συναίσθηση ότι ομιλεί για λογαριασμό του βαθύτερου πόθου λευτεριάς που κατοικεί κάθε άνθρωπο, κι ότι ο πόθος αυτός δεν ανέχεται να εκδηλώνεται στον εξωτερικό κόσμο με τα διακριτικά σημάδια μιας μόνο παράταξης, που ερμηνεύει τη φύση με αποκλειστικότητα, εντοπισμένη μέσα στο χρόνο και στην ιστορία. Σημαίνει ότι πρέπει να προχωρεί πέραν από την Ανάγκη –  ακόμα κι αν αυτή δεν έχει λυθεί – κι ας φαίνεται αυτό με την πρώτη ματιά σκληρό ή απάνθρωπο. Σημαίνει ότι πρέπει να πείθει. Και πείθει ο καλλιτέχνης μονάχα όταν προχωρεί αποσπασμένος από ατομικό ή ταξικό ή άλλο συμφέρον, όταν προβάλλει ντυμένος με ό,τι τόσον εύστοχα ένας αισθητικός μας ονόμασε ήθος της αφιλοκέρδειας.

Οδυσσέας Ελύτης

 Πηγή: feltor.wordpress.com

by Αντικλείδι , http://antikleidi.com