Για το δικαίωμα στην κατοικία

Σημειώσεις από τη συνέλευση κινημάτων στο Alter-Summit
της Δημήτρας Σιατίτσα* στα Ενθέματα

Στη συνέλευση των ευρωπαϊκών κινημάτων, οργανώσεων και δικτύων για την κατοικία, στο Alter-Summit, συζητήθηκαν οι προοπτικές ενός κοινού αγώνα για το δικαίωμα στην κατοικία, ενάντια στις εξώσεις, την κερδοσκοπία και την εμπορευματοποίηση. Ενός αγώνα που θα συνδέει το ζήτημα του χρέους με την εντεινόμενη στεγαστική κρίση, την υπερχρέωση των νοικοκυριών με την απουσία εναλλακτικών για αξιοπρεπή κατοικία, διεκδικώντας κοινωνικές πολιτικές για τη διασφάλιση κατοικίας σε όλους.

Παλιότερες προσπάθειες διεθνούς συντονισμού (πχ. στο Ευρωπαϊκό και το Διεθνές Κοινωνικό Φόρουμ) δεν είχαν προχωρήσει, κυρίως λόγω των μεγάλων εθνικών και περιφερειακών διαφοροποιήσεων στην κατοικία. Ενδεικτικά, τα μεγάλα ποσοστά κοινωνικής κατοικίας στον Βορρά, η πλειοψηφία ιδιοκτητών στον Νότο, τα μεγάλα ποσοστά ενοικιαστών στην Κεντρική Ευρώπη, η ιδιωτικοποίηση των συγκροτημάτων δημόσιας κατοικίας στην Ανατολική Ευρώπη διαμορφώνουν διαφορετικά επίδικα, ενώ οι τοπικές πολιτικές και κοινωνικές παραδόσεις αναδεικνύουν διαφορετικές πρακτικές και κοινωνικά υποκείμενα, που δύσκολα επικοινωνούν μεταξύ τους.

Ωστόσο, στη συγκυρία της διεθνούς οικονομικής κρίσης πλήττεται το σύνολο των κατοίκων της Ευρώπης: οι ενοικιαστές του ιδιωτικού τομέα, οι ένοικοι κοινωνικής/δημοτικής κατοικίας, οι μικροί ιδιοκτήτες, οι δανειολήπτες. Η κατακόρυφη αύξηση των εξώσεων, ο πολλαπλασιασμός αστέγων και κακώς στεγασμένων, η στεγαστική επισφάλεια και ο περιορισμός της κρατικής παρέμβασης είναι πλέον κοινή πραγματικότητα – δημιουργώντας τη βάση για έναν ευρωπαϊκό συντονισμό, που θα ενώσει οριζόντια διαφορετικές εμπειρίες, αιτήματα και χαρακτηριστικά των τοπικών αγώνων.

Τα μέτωπα του κοινού αγώνα είναι πολλαπλά: άμεσα μέτρα ανάσχεσης των συνεπειών της κρίσης, αλλά και μακροπρόθεσμα σχέδια κοινωνικών πολιτικών για το δικαίωμα στην κατοικία και την κατοίκηση σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο. Η κινητοποίηση σε πολλαπλά επίπεδα αφορά: τη σύνδεση του χρέους με τη συρρίκνωση των μέτρων στήριξης της κατοικίας, παράλληλα με πίεση προς την Ε.Ε. για διαφορετική αντιμετώπιση της υπερχρέωσης των νοικοκυριών και των κατασχέσεων· την καταγγελία των τραπεζών, επενδυτικών κεφαλαίων, χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, του κατασκευαστικού και κτηματομεσιτικού κυκλώματος για τις πρακτικές κερδοσκοπίας και εκμετάλλευσης του αγαθού της κατοικίας· τη διεκδίκηση ευρωπαϊκών πολιτικών και τη θέσμιση ενός κοινού δεσμευτικού πλαισίου που θα εξασφαλίζει αξιοπρεπή κατοικία για όλους· την πίεση στις κυβερνήσεις για πολιτικές κοινωνικής κατοικίας, ρύθμιση της αγοράς κατοικίας και των όρων δανεισμού.

Διεκδικήσεις στην Ελλάδα. Σε σχέση με την Ελλάδα, ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στα υπερχρεωμένα νοικοκυριά που κινδυνεύουν να χάσουν το ιδιόκτητο σπίτι τους, και στη μνημονική πολιτική υπερφορολόγησης των ακινήτων, που μετατρέπει πολλούς μικροϊδιοκτήτες σε οφειλέτες που απειλούνται με κατάσχεση. Ενάντια στις συνεχείς περικοπές, τη σκληρή φορολογία και το κράτος που εγκαταλείπει τον κοινωνικό του ρόλο, είναι απαραίτητη η συσπείρωση σε κάθε γειτονιά για τη διεκδίκηση της καθολικής προστασίας της κατοικίας. Επιπλέον, συζητήθηκε η επεξεργασία ενός νέου θεσμικού πλαισίου, που (εκτός από τα άμεσα μέτρα προστασίας δανειοληπτών και οφειλετών, καθώς και την άμεση στέγαση όσων βρίσκονται στον δρόμο) θα βάλει τις βάσεις για μια κοινωνική πολιτική κατοικίας, που θα αξιοποιεί τους διαθέσιμους οικιστικούς πόρους, ιδιωτικούς και δημόσιους.

Ορατότητα, ενδυνάμωση και συλλογικοποίηση των αγώνων. Στη συνέλευση αποφασίστηκε μια κοινή καμπάνια με κεντρικό σύνθημα «Αξιοπρεπής κατοικία για όλους» και η διοργάνωση κοινών άμεσων δράσεων. Τα πιο στοχευμένα συνθήματα και το είδος των δράσεων (κατάληψη, διαμαρτυρία, συμβολική δράση) θα αποφασιστούν από τις τοπικές ομάδες, καθώς αναγνωρίζεται η διαφορετικότητα κάθε περίπτωσης και η ανάγκη για εξειδίκευση στα τοπικά επίδικα, χαρακτηριστικά και πολιτική κουλτούρα. Για την περαιτέρω επεξεργασία και οργάνωση θα δημιουργηθεί ανοιχτή διαδικτυακή πλατφόρμα συντονισμού.

Η ανατροπή του κυρίαρχου συλλογικού φαντασιακού για την κατοικία είναι στοίχημα σε όλες τις χώρες όπου η νεοφιλελευθεροποίηση προωθούσε συστηματικά την ιδιοκατοίκηση μέσω του δανεισμού. Η Μια κοινή καμπάνια επιδιώκει να επεξεργαστεί τις εναλλακτικές, αναδεικνύοντάς τις στα μέσα ενημέρωσης και τον δημόσιο διάλογο.

Βασική δυσκολία, ιδιαίτερα σε χώρες όπως η Ελλάδα και η Πορτογαλία όπου μέχρι σήμερα οι λύσεις ήταν εξατομικευμένες και δεν υπήρξε μαζικό κίνημα κατοικίας, είναι να γίνει αντιληπτό ότι το πρόβλημα της κατοικίας είναι συλλογικό και να ξεπεραστούν τα συναισθήματα ντροπής και φόβου στην προοπτική απώλειας της στέγης. Παντού, το σύστημα στοχοποιεί αστέγους, υπερχρεωμένους, νοικοκυριά και άτομα που κινδυνεύουν να χάσουν το σπίτι τους ως ενόχους για την κατάσταση στην οποία βρέθηκαν. Χρειάζεται να καταλάβουμε ότι το ζήτημα μας αφορά όλους και όλες, ότι οι λύσεις δεν πρέπει να περιορίζονται στους πιο εξαθλιωμένους, σε μια πολιτική «διαχείρισης της μιζέριας».

Σε κάθε περίπτωση, η αλληλεγγύη σε ευρωπαϊκό επίπεδο είναι απαραίτητη τόσο για τη στήριξη και ενδυνάμωση των τοπικών αγώνων όσο και την ανταλλαγή εμπειρίας, κατανόησης των διαφορετικών θεσμικών πλαισίων και παρακολούθησης της δράσης των μεγάλων παικτών, στην κατεύθυνση της επεξεργασίας κοινών αιτημάτων, σε σύνδεση με τους αγώνες σε παγκόσμιο επίπεδο.

 

*Η Δήμητρα Σιατίτσα είναι υπ. δρ ΕΜΠ, μέλος του EncounterAthens