Για να μην πούμε το νερό νεράκι

Την παραπάνω Κυριακή θα ψηφίσουμε δυο φορές, για δημοτικές αρχές και για περιφερειακές. Όλοι; Όχι όλοι. Στη Θεσσαλονίκη θα ψηφίσουν τρεις φορές, τις δύο παραπάνω και μια τρίτη, σε τοπικό δημοψήφισμα, με ερώτημα αν συμφωνούν με την ιδιωτικοποίηση της ΕΥΑΘ, της Εταιρείας Ύδρευσης-Αποχέτευσης Θεσσαλονίκης. Το δημοψήφισμα αυτό είναι άτυπο: στη χώρα μας δεν υπάρχει η δυνατότητα διενέργειας τοπικών δημοψηφισμάτων ούτε δημοψηφισμάτων “από τα κάτω”, με πρωτοβουλία πολιτών.

 

Είναι άτυπο, έχει όμως προσλάβει και επίσημο χαρακτήρα, αφού το αναδέχτηκαν οι Δήμοι της Θεσσαλονίκης και η Περιφερειακή Ένωση Δήμων Κεντρικής Μακεδονίας, ύστερα από την πρωτοβουλία του Συντονιστικού πολιτών και φορέων “SOSτε το νερό!”. Έτσι, το αποτέλεσμά του, αν και δεν είναι δεσμευτικό, θα βαρύνει ασφαλώς στις εξελίξεις, ιδίως αν η συμμετοχή των πολιτών είναι μεγάλη. Και η εξέλιξη της ΕΥΑΘ ίσως αποτελέσει πρόκριμα για την επιχειρούμενη ιδιωτικοποίηση της ΕΥΔΑΠ, η οποία βέβαια έχει επιπλέον προσκρούσει σε απόφαση (ακόμα αδημοσίευτη) του Συμβουλίου της Επικρατείας.

Η ψηφοφορία θα γίνει στους 11 δήμους της Θεσσαλονίκης που εξυπηρετούνται από την ΕΥΑΘ, στα ίδια εκλογικά τμήματα με τις αυτοδιοικητικές εκλογές αλλά όχι μέσα στις αίθουσες των τμημάτων, ούτε βέβαια με την εφορευτική επιτροπή των αυτοδιοικητικών εκλογών. Αυτό το έργο θα το αναλάβουν εθελοντές.

 

Βρίσκω πως είναι πολύ ενδιαφέρον πείραμα δημοκρατίας, για έναν θεσμό που είναι στη χώρα μας σχεδόν ανύπαρκτος. Η μνήμη μου δεν με βοηθάει, νομίζω πάντως ότι κι άλλες φορές στο παρελθόν έχουν γίνει ανάλογα τοπικά δημοψηφίσματα, όχι όμως σε τόσο μεγάλη έκταση και τέτοια θεσμική αποδοχή. Οπότε, αν ψηφίζετε σε κάποιον από τους 11 δήμους της ΕΥΑΘ σας παροτρύνω να πάρετε μέρος στο δημοψήφισμα για το νερό, κι αν θέλετε να βοηθήσετε και στα οργανωτικά του δημοψηφίσματος ή να δείτε περισσότερα για το θέμα, σας παραπέμπω στο ιστολόγιο της πρωτοβουλίας SOSτε το Νερό.

 

Δεν είναι περίεργο που η προοπτική της ιδιωτικοποίησης της ΕΥΑΘ έχει ξεσηκώσει τέτοιες αντιδράσεις. Όπως έγραφα και σε ένα παλιότερο άρθρο, από το οποίο αντλώ τα περισσότερα απ’ όσα θα διαβάσετε στη συνέχεια, το νερό θεωρείται από τα στοιχειώδη αγαθά για τη ζωή, είμαστε μαζί του από την αρχή του χρόνου, σε αντίθεση, ας πούμε, με νεόκοπους πόρους όπως το πετρέλαιο ή τον ηλεκτρισμό, οπότε εύλογο είναι να το θεωρούμε αναπαλλοτρίωτο αγαθό, παρόλο που κινδυνεύουμε να μας χαρακτηρίσει φιλοσοβιετικούς ο κ. Χατζιδάκης.

 

Λέμε «νερό», αλλά οι αρχαίοι της κλασικής εποχής έλεγαν «ύδωρ», όπως και οι παλιότεροι αρχαίοι της εποχής του Ομήρου. Τη λέξη την κράτησε ζωντανή η καθαρεύουσα, έστω κι αν κανείς ποτέ δεν ζήτησε ύδωρ για να πιει, κυρίως σε σύνθετα και παράγωγα: από το υδραγωγείο και την ύδρευση ως τις νεότατες υδατοκαλλιέργειες, ή το βαρύ ύδωρ της χημείας, ή την Εταιρεία Υδάτων όπως λεγόταν παλιότερα η ΕΥΔΑΠ, η οποία ακόμα πιο παλιά λεγόταν Ούλεν, από το όνομα της αμερικάνικης εταιρείας του κ. Henry Ulen, που κατασκεύασε το δίκτυο ύδρευσης της πρωτεύουσας και μας χάρισε το σιντριβάνι του Ζαππείου, όπου μάλιστα τοποθετήθηκε επιγραφή σε άπταιστη καθαρεύουσα («Ο πίδαξ ούτος εδωρήθη τω ελληνικώ έθνει…»).

 

Η Ούλεν μάς χάρισε το σιντριβάνι αλλά οι αναμνήσεις των παλιότερων δεν είναι και τόσο καλές. Θα πει κανείς ότι το σατιρικό ακρώνυμο Ολοι Υποφέρουν Λόγω Ελλείψεως Νερού, που σκάρωσε η λαϊκή θυμοσοφία, δεν σημαίνει τίποτε, αφού παρόμοια ακρώνυμα έχουν βγει και για τις άλλες επιχειρήσεις κοινής ωφέλειας (Δεν Έχουμε Ηλεκτρικό – Ούτε Τηλέφωνο Έχουμε κτλ.) Ωστόσο, ιδίως προπολεμικά, οι διαμαρτυρίες κατά της Ούλεν ήταν συνεχείς, τόσο για την κακή της εξυπηρέτηση όσο και για τα ληστρικά δάνεια που έδινε στο ελληνικό κράτος για να εκτελέσει έργα υποδομής, τα οποία στη συνέχεια υπερτιμολογούσε.

 

Το ύδωρ έγινε νερό τους πρώτους αιώνες της χρονολογίας μας. Το τρεχούμενο, το φρέσκο νερό, οι αρχαίοι το έλεγαν «νεαρόν ύδωρ» ή «νηρόν ύδωρ» με τη συναίρεση. Ο Φρύνιχος, ο πρώτος λαθοθήρας στην ιστορία της ελληνικής γλώσσας (σήμερα έχουμε πολλούς) δεν αγαπούσε τις καινοτομίες, και δεν ήθελε να λένε «νηρόν» το φρέσκο νερό, και διάταζε τους μαθητές του: Νηρόν ύδωρ ουκ είποις, αλλά πρόσφατον, ακραιφνές. Ευτυχώς τη γλώσσα τη διαμορφώνουν ισότιμα όλοι, κι έτσι πέρασε το θέλημα της πλέμπας κι όχι του γεροδάσκαλου, και η έκφραση «νηρόν ύδωρ» καθιερώθηκε, κι ύστερα το ουσιαστικό (ύδωρ) έφυγε και το επίθετο (νηρόν) μετατράπηκε σε ουσιαστικό.

 

Αυτό το φαινόμενο, η απόπτωση του ουσιαστικού και η ουσιαστικοποίηση του επιθέτου, συμβαίνει πολύ συχνά στη γλώσσα μας, από παλιά (ποντικός μυς > ποντικός, συκωτόν ήπαρ > συκωτόν > συκώτιον) ως τα σήμερα (κινητό τηλέφωνο > κινητό). Παράλληλα με το «νηρόν» εμφανίζεται και ο τύπος «νερόν», π.χ. σε ελληνολατινικά γλωσσάρια του 280 μ.Χ. διαβάζουμε διαλόγους εστιατορίων της εποχής, όπως: Πλύνον ποτήριν. Βάλε νερόν. Πρόσθες άκρατον, ενώ στα πρακτικά της Οικουμενικής Συνόδου του 451, ένας επίσκοπος που διάλεξε λάθος αίρεση και τον έβαλαν στο φρέσκο, παραπονιέται ότι δεν του έδιναν ούτε νερό: «Και ταύτα έπαθα. Μα τας δυνάμεις του θεού, νηρόν εζήτησα και ουκ έδωκάν μοι. Επί τρίμηνον είχον με εγκατάκλειστον…». Κι έτσι από το ύδωρ φτάσαμε στο νερό (περισσότερα για το θέμα αυτό, μαζί με έναν ετυμολογικό καβγά, σε παλιότερο άρθρο).

 

Η τεράστια σημασία του νερού στη ζωή και στον πολιτισμό μας, φαίνεται και από την επιρροή του στη φρασεολογία μας (άρθρο για το θέμα αυτό, εδώ). Λέμε «έριξε νερό στο κρασί του» για κάποιον που έγινε πιο διαλλακτικός, «του γλυκού νερού» για κάποιον άπειρο, «έβαλε το νερό στ’ αυλάκι» για μια δουλειά που άρχισε σωστά, «δεν έπεσε κι η ζάχαρη στο νερό» όταν δεν υπάρχει ανάγκη για βιασύνη, «το ξέρει νεράκι» για τους μαθητές που αποστήθισαν τέλεια το μάθημά τους, «κάνει νερά» για κάποιον που αμφιταλαντεύεται, που δεν είναι αξιόπιστος, «πίνουν νερό στ’ όνομά του» για κάποιον που χαίρει του σεβασμού όλων, «πνίγεται σε μια κουταλιά νερό» για κάποιον που τα χάνει με την παραμικρή περιπλοκή, «δεν δίνει του αγγέλου του νερό» για κάποιον φιλάργυρο και άσπλαχνο, «ίσα βάρκα ίσα νερά» για μια επιχείρηση που δεν αποδίδει κέρδος αλλά ούτε προκαλεί ζημιά, «μοιάζουν σαν δυο σταγόνες νερό» για δυο ολόιδιους ανθρώπους, «σαν τα κρύα τα νερά» για μια δροσερή, ελκυστική κοπέλα, «έκανε μια τρύπα στο νερό» για κάποιον που δεν κατάφερε τίποτα, που απέτυχε παταγωδώς, «τον φέρνω στα νερά μου» όταν καταφέρνω να προσεταιριστώ κάποιον, να τον κάνω να συμφωνήσει μαζί μου, «ψαρεύω σε θολά νερά» όταν επωφελούμαι από τη σύγχυση που επικρατεί», «νερό κι αλάτι», φράση που τη λέμε για να δηλώσουμε ότι όσα είπαμε πρέπει πια να ξεχαστούν, «έδωσε γη και ύδωρ» που χαρακτηρίζει την πανικόβλητη, υποχωρητική στάση, ιδίως σε διαπραγματεύσεις με δανειστές· και «είπαμε το νερό νεράκι», φράση που φοβάμαι πως θα ακούγεται συχνά στο μέλλον εκτός αν υπάρξει μαζική και οργανωμένη αντίδραση. Για να μην πούμε το νερό νεράκι, λοιπόν, οι Θεσσαλονικείς τουλάχιστον ξέρουν τι πρέπει να κάνουν.

sarantakos.wordpress.com