Ο Ενοχλητικός Λόγος

Αν υπάρχει κάτι που ενοχλεί κάθε είδους εξουσία είναι βέβαια η κριτική. Όταν αυτή η κριτική είναι συγκροτημένη, βασίζεται σε επιχειρήματα και εμπειρικά δεδομένα, σε γνώση και στέρεες πεποιθήσεις τότε ενοχλεί ακόμα περισσότερο. Έτσι η εξουσία κάθε είδους προσπαθεί να εμποδίσει, με όποιον τρόπο μπορεί, τις ενοχλητικές απόψεις.

Την ίδια ακριβώς αλλεργία προς την κριτική και την ελεύθερη σκέψη έχουν κάθε είδους ιδεολογίες και συστήματα αξιών που θεωρούν ότι εκφράζουν την εξ αποκαλύψεως αλήθεια. Οτιδήποτε απομυθοποιεί συντηρητικές ιδέες, δόγματα άυλης και υλιστικής μεταφυσικής, φαντασιακά και φαντασιώσεις και βέβαια συνωμοσιολογικού τύπου θεάσεις του κόσμου ενεργοποιεί ενστικτωδώς βίαιες αντιδράσεις.

Οι αντιλήψεις αυτές συνήθως χρησιμοποιούν ως φορείς άτομα με μειωμένη ανεκτικότητα – κάτι αναμενόμενο: αν εκθέτεις τον εαυτό σου στο διάλογο, κινδυνεύεις να περάσεις το μονοπάτι του διαφωτισμού. Η απαξίωση κάθε είδους δόγματος και φαντασίωσης θα ακολουθήσει αναπόφευκτα.

Όσοι όμως προστατεύουν τον εαυτό τους συνειδητά ή/και ασυνείδητα από το μικρόβιο του λόγου (και του Λόγου!) το πετυχαίνουν με μηχανισμούς που στην καλύτερη περίπτωση είναι ψυχολογικοί: ακούω και διαβάζω μόνο όσους θα επιβεβαιώσουν τις απόψεις μου, απαξιώνω εκ των προτέρων όσους θα αμφισβητήσουν αυτά που με θρησκευτική ευλάβεια πιστεύω, επιλέγω να συναναστρέφομαι άτομα με παρόμοιες ιδέες.


Στη χειρότερη περίπτωση όμως η αντίδραση δεν είναι αμυντική αλλά επιθετική. Πολλά άτομα δεν αρκούνται στη σχετική ασφάλεια της απομόνωσης και της δογματικής αποστείρωσης. Αδυνατούν να ανεχτούν την ύπαρξη αντίθετων απόψεων. Τις ταυτίζουν με το απόλυτο Κακό και αναζητούν τρόπους εξάλειψής τους - των απόψεων, ίσως και των φορέων. Για να δικαιολογήσουν τις ενστικτώδεις βίαιες αντιδράσεις και το μίσος που ξερνούν, πλάθουν ένα δικό τους, ακραία μανιχαϊστικό κόσμο όπου οι κακοί είναι διάβολοι και οι καλοί είναι άγγελοι. Δεν δικαιούνται οι άγγελοι να εξολοθρέψουν τους διαβόλους;

Η λέξη «φανατικός» που χρησιμοποιούσαμε παλιά δεν αρκεί για να τους περιγράψει με ακρίβεια. Αν περιηγηθούμε τα πιο δημοφιλή μέσα κοινωνικής δικτύωσης αλλά και το Διαδίκτυο θα συλλέξουμε μέσα σε λίγες ώρες πολλά και διαφορετικά παραδείγματα. Ο λεκτικός τραμπουκισμός που ασκείται εκεί είναι πρωτοφανής. Έχει πολλές μορφές και είναι σχεδόν πάντα απεχθής, καθώς δεν σέβεται ούτε το δικαίωμα στην ιδιωτικότητα. Βλέπετε, το «αυταρχικό μυαλό» δεν ανέχεται να εκφράζονται οι απόψεις που απεχθάνεται ούτε στον ιδιωτικό χώρο του φορέα τους. Θα αναζητήσουν κάθε δυνατό τρόπο να τις υπονομεύσουν ή και να τις εξαφανίσουν εισβάλλοντας απρόσκλητοι (συνήθως ως ανώνυμα ή επώνυμα trolls). Είναι ζωτικό γι’ αυτούς να επιτεθούν με κάθε τρόπο, τους γίνεται κυριολεκτικά καθημερινό άγχος, ένα βαρύ αλλά ιερό καθήκον που πρέπει να εκτελέσουν.

Όσο σοβαρή κι αν είναι αυτή η υπερεκχείλιση του μίσους στο Διαδίκτυο, δεν μπορεί να συγκριθεί με τις πράξεις φυσικής βίας που λαμβάνουν χώρα σχεδόν παντού. Ένας μεγάλος αριθμός πνευματικών ανθρώπων σήμερα στην Ελλάδα αισθάνεται ανασφαλής όταν εκφράζει απόψεις και κάνει επιλογές. Όχι μόνο γιατί θα ακολουθήσει ο οχετός στο Διαδίκτυο αλλά γιατί καραδοκούν οι τραμπούκοι κάθε είδους. Οργανωμένοι ή ανοργάνωτοι, είναι έτοιμοι να σπάσουν το κεφάλι ή τουλάχιστον να τρομοκρατήσουν όσους αντιμετωπίζουν ως διαβόλους.

Το πρόβλημα είναι ότι η ελευθερία του λόγου και της έκφρασης είναι συχνά δύσκολο να προστατευθούν. Μεταξύ όλων των άλλων διότι δεν υπάρχει ένα συμπαγές μέτωπο υπέρ της ανοχής και κατά του τραμπουκισμού. Απόψεις και συμβουλές όπως: «μη μιλάς καλύτερα», «κάνε το κορόιδο», «εσύ τους προκάλεσες», «μην είσαι ακραίος», «έχουν κι αυτοί το δίκιο τους» και άλλες, παρόμοιας μίζερης αθλιότητας, επιμερίζουν την ευθύνη στο θύτη και στο θύμα. Δεν προέρχονται πάντα από ήμερους, συμβιβασμένους φιλήσυχους πολίτες. Συχνά ακούγονται από όσους θα ήθελαν να σπάσουν κι αυτοί ένα κεφάλι ή να κόψουν μια γλώσσα αλλά φοβούνται να το κάνουν.

Έτσι, για παράδειγμα, αναρωτιέται κανείς για τη σιωπή που περιβάλλει κάθε πράξη βίας μέσα στο πανεπιστήμιο (πρόσφατα κατά του συναδέλφου Βασίλη Γούναρη). Υπάρχουν πολλοί, λαλίστατοι κατά τα άλλα, με θεσμικό ρόλο, που αποφεύγουν επιμελώς να ασχοληθούν με τις συνεχείς προσβολές της πολύτιμης ακαδημαϊκής ελευθερίας από ομάδες που συνδέονται στενά με κόμματα, που απολαμβάνουν άσυλο από αξιωματούχους εντός και εκτός πανεπιστημίου και που σκοπό έχουν να τρομοκρατήσουν όσες και όσους αντιμετωπίζουν ως αντιπάλους.

Άραγε τη σιωπή τους σε ποια κατηγορία να την εντάξουμε;

του Αριστείδη Χατζή
αναπληρωτής καθηγητής Φιλοσοφίας Δικαίου και Θεωρίας Θεσμών στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Πηγή: Τα Νέα

Αντικλείδι , http://antikleidi.com