Έχει νόημα να μιλάμε για οικολογία, για προστασία του περιβάλλοντος, για απειλούμενα ζώα και περιοχές ΝΑΤΟΥΡΑ όταν στη χώρα μας υπάρχουν 1,5 εκατομμύριο άνεργοι; Μπορεί το περιβάλλον να μπει στον «πάγο» μέχρι να ανακάμψει η οικονομία μας; Πόσο σημαντική φαντάζει η οικολογική κρίση, που ήταν στο κέντρο του ενδιαφέροντος πριν από μόλις τέσσερα χρόνια, υπό το πρίσμα της κυριαρχίας της οικονομικής κρίσης; Ας απαντήσουμε σε αυτά τα ερωτήματα μέσω ενός επίκαιρου παραδείγματος: τα μεταλλεία χρυσού στη Χαλκιδική.
Της Νέλλης Ψαρρού
Είναι πολυτέλεια, λένε πολλοί, στις σημερινές συνθήκες φτώχειας και ανέχειας να θέτουμε το περιβάλλον σε προτεραιότητα ενώ τόσοι συμπολίτες μας πεινάνε, κρυώνουν, ψάχνουν για δουλειά. Αυτό που έχει σημασία είναι η ανάπτυξη, η οικονομική ευμάρεια, η έξοδος από την κρίση. Η χώρα χρειάζεται επενδύσεις, μεγάλα έργα και θέσεις εργασίας. Έχουμε οικονομική κρίση τώρα. Το περιβάλλον μπορεί να περιμένει.
Η παραπάνω συλλογιστική, την οποία πολλοί επικαλούνται, είναι αρκετά διαδεδομένη και διαμεσολαβεί καθοριστικά ως αντεπιχείρημα στην κουβέντα όσων επιμένουν να τονίζουν την κρισιμότητα και την προτεραιότητα του περιβάλλοντος. Δεν θα κρύψω καταρχάς το γεγονός ότι είμαι κι εγώ μία από αυτούς τους παράξενους τύπους που επιμένουν ότι η οικονομική κρίση είναι κατά βάση οικολογική. Απεναντίας θα το υπερασπιστώ. Όχι όμως με τα δικά μου επιχειρήματα. Δεν θα αναλύσω, για παράδειγμα, πόσο ανήθικη θεωρώ την ανθρωποκεντρική θεώρηση της προτεραιότητας των ανθρώπων έναντι όλων των άλλων ζώων και φυτών του πλανήτη – ανήθικη ως εγωκεντρική και ρατσιστική, στο βαθμό που ο ρατσισμός προκρίνει μια «ράτσα» ως διαφορετική και ανώτερη από τις άλλες. Ούτε πόσο παράλογο είναι να ξεχωρίζεις μια μονάδα και να την τοποθετείς έξω από τον κύκλο της ζωής και αλληλεξάρτησης της ύπαρξης. Μάλιστα, δεν θα επιχειρήσω καν να αναπτύξω το γνωστό σε πολλούς από μας, ότι δηλαδή η οικολογική κρίση είναι αποτέλεσμα του ίδιου πολιτικού και οικονομικού συστήματος που έχει φέρει τον άνθρωπο σε τέλμα και εξαθλίωση. Αντιθέτως, θα αναπτύξω το επιχείρημα ότι το οικολογικό ζήτημα έχει προτεραιότητα, ότι η κρίση μας δεν είναι οικονομική αλλά πρωτίστως πολιτική και οικολογική, και θα το κάνω μέσα από την κυρίαρχη λογική: αυτήν της οικονομίας. Μια λογική με την οποία διαφωνώ, όμως ακόμη και αυτή συνηγορεί υπέρ του περιβάλλοντος. Και το κάνει με καθαρά οικονομικούς όρους. Ας μιλήσουμε σε αυτήν τη γλώσσα λοιπόν.
Μεταλλεία Χαλκιδικής: μια ιστορία κυβερνητικής ανομίας
Μεταλλεία Χαλκιδικής: μια ιστορία κυβερνητικής ανομίας
Είναι χρήσιμο να αναπτύσσει κανείς ένα οικονομικό επιχείρημα δίνοντας σαφή παραδείγματα. Ας πάρουμε το παράδειγμα με την «επένδυση» στις Σκουριές, που είναι ιδιαίτερα επίκαιρο αλλά και πολιτική προτεραιότητα της κυβέρνησης. «Θα δημιουργήσουμε θέσεις εργασίας, θα γίνει η εξόρυξη του ορυκτού μας πλούτου», μας λένε χαρακτηρίζοντας «οικοτρομοκράτες» όσους αντιδρούν. Καταρχάς, επένδυση χαρακτηρίζεται μία οικονομική δραστηριότητα όπου ο επιχειρηματίας βάζει χρήματα προσδοκώντας κέρδη, ενώ ο ιδιοκτήτης γης-εγκαταστάσεων κερδίζει από το αντίτιμο της αγοραπωλησίας. Στην προκειμένη περίπτωση, το ελληνικό δημόσιο δεν πήρε ούτε ευρώ, ενώ αντίθετα έδωσε. Η πώληση των μεταλλείων ήταν μια προγραμματισμένη συνδιαλλαγή, κατά την οποία η κυβέρνηση Σημίτη διευκόλυνε την εταιρεία ως μεσάζοντας-νομοθέτης για να παρακαμφθεί μια απόφαση ανωτάτου δικαστηρίου. Συγκεκριμένα, όταν το 2003 το ΣτΕ αποφάσισε το κλείσιμο των εργασιών της TVX Hellas επειδή παραβιάζονταν μια σειρά από περιβαλλοντικούς όρους, αυτομάτως η εταιρεία κήρυξε πτώχευση. Μάλιστα το κράτος απάλλαξε τη μαμά εταιρεία TVX Gold, που ήταν εγγυήτρια, από κάθε ευθύνη. Η κυβέρνηση τη «μεταπούλησε» χωρίς διαγωνισμό στην Ελληνικός Χρυσός, που είχε συσταθεί δύο μέρες πριν, χωρίς να εισπράξει χρήματα μιας και το ευτελές ποσό της πώλησης, 11 εκατομμύρια ευρώ, ήταν το ίδιο ποσό που το κράτος συμφώνησε να δώσει στην πτωχευμένη εταιρεία για να την πάρει στην ιδιοκτησία του! Και, όχι μόνο πλήρωσε το κράτος για την πτωχευμένη εταιρεία, αλλά επιπλέον: παραιτήθηκε της διεκδίκησης των 2,3 εκατ. ευρώ που χρωστούσε η TVX Hellas στο Ι.Κ.Α. και στα Δημόσια Ταμεία, απαγόρευσε διά νόμου στους λοιπούς πιστωτές της να διεκδικήσουν δικαστικά τα χρήματά τους, και ενέταξε τους άνεργους της σε επιδοτούμενο πρόγραμμα επανακατάρτισης και ασφάλισης άγνωστου κόστους. Όλα αυτά με εξωδικαστικό συμβιβασμό που κυρώθηκε δια νόμου (3220/2004) το 2004 ενώ η TVX Hellasμεταβιβάστηκε στην «Ελληνικός Χρυσός» αμέσως μετά την πτώχευση, το Δεκέμβρη του 2003! Επιπλέον, με τον εξωδικαστικό συμβιβασμό το ελληνικό δημόσιο «αναγνωρίζει επισήμως ότι η δραστηριοποίηση της TVX έχει προκαλέσει ζημίες ύψους περίπου 400 εκατ. ευρώ στο περιβάλλον και τους κατοίκους της περιοχής – τις οποίες εξισώνει και συμψηφίζει με τις δικές του οφειλές προς τηνTVX». Οι οφειλές, κι αυτές 400 εκ. δολαρίων, αναφέρονται σε ποσά που θα μπορούσε να αξιώσει η μητρική TVX Gold (που είχε απαλλαγεί ως εγγυήτρια για τις ζημιές) για «διαφυγόντα κέρδη και απολεσθέντα επενδυτικά κεφάλαια»!Έτσι, η «νέα» εταιρεία μπορεί να συνεχίσει κανονικά τις εξορύξεις παρακάμπτοντας την απόφαση του ΣτΕ! Άλλωστε, το μόνο νέο στην «Ελληνικός Χρυσός» είναι η εμπλοκή του ομίλου Μπόμπολα. Τα μεταλλεία, που η αξία τους υπολογίζονταν σε πολλά δισ. ευρώ, χαρίστηκαν και ο Δημήτρης Κούτρας (επικεφαλής του Άκτωρ) απέκτησε την κυριότητα των μετοχών με μόνο κεφάλαιο 60.000 ευρώ: πήρε 6.000 μετοχές των 10 ευρώ, 5999 ο ίδιος και μία ένας υπάλληλος προκειμένου να γίνει η εταιρεία Α.Ε. Στη συνέχεια, πουλώντας διάφορα ποσοστά των μετοχών σε εταιρείες και εισπράττοντας περίπου 274 εκ. δολάρια χωρίς την παραμικρή επένδυση, η «Ελληνικός Χρυσός» πέρασε στην ιδιοκτησία των European Goldfields και Άκτωρ ΑΤΕ, ενώ αργότερα η EuropeanGoldfields απορροφήθ
Να σημειωθεί ότι, στην πορεία, η TVX Hellas «ξεπτώχευσε» και σήμερα αγοράζει αμπελώνες σε εκτάσεις των Σκουριών!
Επιδοτούμενες επενδύσεις και οικονομικό όφελος
Επιδοτούμενες επενδύσεις και οικονομικό όφελος
Είναι ανυπολόγιστη η οικονομική ζημιά που προκύπτει για το ελληνικό δημόσιο, τόσο από τα χρήματα που χάρισε ή δεν εισέπραξε όσο και από αυτά που θα έβγαζε πουλώντας η ίδια μετοχές των μεταλλείων, αν ήθελε να συνεχίσει την εξορυκτική δραστηριότητα. Ταυτόχρονα, μιλάμε για παραχώρηση 314.000 στρεμμάτων δωρεάν. Κι όλα αυτά χωρίς να συνυπολογίσουμε την αξία του δάσους. «Μα το περιβάλλον είναι οικονομικός παράγοντας, έχει αξία» μας λέει ο κ. Σαράντης Δημητριάδης, ομότιμος καθηγητής ΑΠΘ στο τμήμα Γεωλογίας, και συνεχίζει: «Έχει μελετήσει κανείς σε αξία τη ζημιά ενός βουνού; Προγραμματίζουν ένα έργο μετρώντας το πώς θα περιορίσουν τις επιπτώσεις στο περιβάλλον, ενώ θα έπρεπε πρώτα να μετρήσουν την αξία του βουνού και μετά αν σηκώνει εκεί κάποια δραστηριότητα». Αλήθεια, ποια είναι η αξία ενός δάσους, πόσα ευρώ ας πούμε αξίζει το κάθε δέντρο ή το κάθε στρέμμα γης σε σχέση με μια θέση εργασίας;
Δύσκολο να απαντηθεί. Ας το μετρήσουμε κι αυτό λίγο οικονομίστικα, όσο μπορούμε. «Θέσεις εργασίας» διατυμπανίζουν οι κάθε λογής ιθύνοντες, για ένα σχέδιο που στην ανάπτυξή του θα απασχολήσει 1.200 εργαζόμενους. Αρκετοί από αυτούς θα επιδοτηθούν από προγράμματα «κατάρτισης και απασχόλησης». Όπως αναφέρει σε ερώτησή της προς τον υπουργό Εργασίας η βουλευτής Δέσποινα Χαραλαμπίδου (ΣΥΡΙΖΑ), από το πρόγραμμα του ΕΣΠΑ «Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού 2007-2013» συνολικού κόστους 30 εκ. ευρώ θα μπορούν να χρηματοδοτηθούν 4.900 εργαζόμενοι στον τομέα Β', δηλαδή στα ορυχεία, μεταλλεία, λατομεία, άντληση πετρελαίου και φυσικού αερίου. Η κάθε εταιρεία που θα συμμετάσχει λαμβάνει 4.240 ευρώ για κάθε εργαζόμενο (πέρα από το κόστος εφαρμογής του προγράμματος), ενώ ο ίδιος ο εργαζόμενος θα παίρνει συνολικά 2.000 μικτά με την ολοκλήρωση της κατάρτισης – τα υπόλοιπα τα καρπώνεται η εταιρεία. Η «Ελληνικός Χρυσός» και ο Άκτωρ προσφέρουν 1433 θέσεις από αυτές, σε σύνολο 1537!
Ακούγονται αρκετά αυτά τα χρήματα για να επιδοτηθούν οι άνεργοι σε ολόκληρη την περιοχή και να στηριχτούν νέες παραγωγικές δραστηριότητες συμβατές με το περιβάλλον. Αντιθέτως, τα χρήματα προσφέρονται σε μια εταιρεία για δραστηριότητα που πιθανόν θα διώξει τους κατοίκους από τον τόπο τους. Για 300-1.200 θέσεις της επένδυσης ρισκάρεται τόσο η οικονομική δραστηριότητα όσο και η υγεία 100.000 πολιτών της Χαλκιδικής. Είναι προφανές ότι καταργείται σταδιακά στην πράξη κάθε άλλη δραστηριότητα, όπως η μελισσοκομία, η κτηνοτροφία και ο τουρισμός, που αποφέρουν εισόδημα στους κατοίκους της περιοχής με ήπια χρήση του περιβάλλοντος. Ήδη από την προηγούμενη εξορυκτική δραστηριότητα (που ήταν σημαντικά μικρότερης κλίμακας από αυτήν που ξεκινά τώρα) η Δ/νση Κτηνιατρικής Ν.Α. Χαλκιδικής έχει στείλει το 2010 οδηγία περιορισμού των αιγοπροβάτων δύο κτηνοτρόφων της Ολυμπιάδας (όπου βρίσκονταν τα μεταλλεία της TVX Hellas) επειδή βρέθηκε στο γάλα μόλυβδος.
Περιβαλλοντικό κόστος σε όλη την περιοχή
Περιβαλλοντικό κόστος σε όλη την περιοχή
Δύσκολο επίσης να αποτιμηθεί και η αξία του νερού στην περιοχή. Το νερό είναι πηγή ζωής, και είναι περιορισμένο. Πώς μπορούμε την ίδια τη ζωή να τη μετρήσουμε σε χρήματα; Ας το επιχειρήσουμε σχηματικά. Το όρος Κάκαβος είναι ο σημαντικότερος υδροφορέας όλης της Χαλκιδικής. Για τις ανάγκες του πρώτου μεταλλείου που ανοίγει η «Ελληνικός Χρυσός» θα γίνουν 9 γεωτρήσεις σε βάθος… 100 μέτρων κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας, απ’ όπου θα αντλούνται 480 κυβικά νερό την ώρα. Μια τετραμελής οικογένεια ξοδεύει 60-70 κυβικά το μήνα! Πόσο κοστίζει αυτο το νερό; Να το υπολογίσουμε μπουκάλι αγορασμένο; Ως ποσό στην εταιρεία ύδρευσης; Ή μήπως να μην το υπολογίσουμε καθόλου, μιας και το νερό θα επιστρέφει μολυσμένο με βαρέα μέταλλα, και άρα ακατάλληλο για κάθε χρήση, αφού προκαλεί καρκίνο; Πόσο να υπολογίσουμε την περαιτέρω ρύπανση του υδροφόρου ορίζοντα ή τη μόλυνση της θάλασσας και την καταστροφή του τουρισμού και της αλιείας; Ας θυμίσουμε σε αυτό το σημείο ότι το 2002 είχε απαγορευτεί η αλιεία στην περιοχή της Ολυμπιάδας ύστερα από ατύχημα που προκάλεσε εκτεταμένη ρύπανση κοκκινίζοντας όλη τη θάλασσα.
Με τις γεωτρήσεις θα στραγγιστούν τα νερά σε μια περιοχή 14.000 στρεμμάτων, σύμφωνα με τη μελέτη της εταιρείας. Σε όλη αυτή την περιοχή το δάσος θα αρχίσει σταδιακά να ξεραίνεται, άρα θα είναι και ευάλωτο σε πυρκαγιές. Σε συνδυασμό με την αποψίλωση, είναι φανερό ότι η περιοχή κινδυνεύει με ερημοποίηση. Το οικονομικό κόστος της ερημοποίησης δεν έχει αποτιμηθεί σε αριθμούς. Περιλαμβάνει όμως επιπτώσεις στην υγεία, πλημμύρες, διάβρωση του εδάφους και αδυναμία συγκράτησης και αποθήκευσης των υδάτων. Η ερημοποίηση θεωρείται ως νούμερο ένα κίνδυνος που σχετίζεται με την κλιματική αλλαγή, και συχνά οδηγεί στην κοινωνική ερήμωση μιας περιοχής αφού δεν μπορεί πια να θρέψει τους κατοίκους της και να υποστηρίξει την οποιαδήποτε οικονομική δραστηριότητα. Πόσες χιλιάδες ευρώ στοιχίζει η μετανάστευση; Πόσες οι πλημμύρες; Πόσες το χαμένο έδαφος, χωρίς το οποίο δεν μπορεί να αναπτυχθεί καμία δραστηριότητα;
Πέρα από το νερό υπάρχει και η σκόνη. Από τη σκόνη που θα σηκώνεται με τις εκρήξεις και τις μεταφορές στα μεταλλεία της Χαλκιδικής (3.000 τόνους την ώρα αναφέρει η εταιρεία) και θα μεταφέρεται στον αέρα κινδυνεύει άμεσα η υγεία τόσο των κατοίκων όλης της βορείου Ελλάδας. Ο Αλέξης Μπένος, καθηγητής Ιατρικής στο ΑΠΘ, αναφέρει ότι αυτή η σκόνη προκαλεί πολλαπλά προβλήματα. Αφενός, ως σκόνη που κατακάθεται στα πνευμόνια, προκαλεί πνευμονοπάθειες απλά και μόνο εισπνέοντάς την. Επιπλέον, επειδή αυτή η σκόνη περιέχει βαρέα μέταλλα, εκθέτει τους ανθρώπους σε καρκινογόνες ουσίες, οι επιπτώσεις των οποίων δεν είναι άμεσες αλλά συσσωρεύονται και καταλήγουν σε καρκίνους και πρόωρη θνησιμότητα στην περιοχή. Η περιοχή που επηρεάζεται, όμως, είναι μεγαλύτερη απ' όσο μπορούμε να φανταστούμε. «Σκεφτείτε μόνο ότι έρχεται στη χώρα μας σκόνη από την Αφρική, που είναι τόσο μακριά. Η σκόνη από τα μεταλλεία θα μεταφερθεί όχι μόνο στη Θεσσαλονίκη αλλά και σε ευρύτερες περιοχές. Επίσης, θα δημιουργηθεί όξινη βροχή, που με τη σειρά της θα μολύνει άμεσα οτιδήποτε ακουμπάει καταστρέφοντας κάθε περαιτέρω ανάπτυξη οποιασδήποτε οικονομικής δραστηριότητας» καταλήγει ο κ. Μπένος. Αλήθεια, σε πόσες χιλιάδες ευρώ αποτιμάται η υγεία και το κόστος της περίθαλψης των ανθρώπων, που θα πολλαπλασιαστεί;
«Θα σωθούμε με τον ορυκτό μας πλούτο;» αναρωτιέται και ο ομότιμος καθηγητής ορυκτολογίας Σαράντης Δημητριάδης επισημαίνοντας: «Είναι ψήγματα αυτά που έχουμε, σκεφτείτε ότι θα παίρνουν ένα γραμμάριο χρυσού ανά τόνο από τα μεταλλεία. Ένα φορτηγό γεμάτο χρυσό θα βγει συνολικά από όλη αυτή την ιστορία που θα ισοπεδώσει το βουνό. Που είναι χρήσιμο αυτό; Το 10% του χρυσού που μας είναι χρήσιμο για τη βιομηχανία θα το παίρναμε από την ανακύκλωση συσκευών. Όλη η ιστορία γίνεται για το χρηματιστήριο. Αν ανακυκλώναμε, θα βγάζαμε 250 γραμμάρια χρυσό στον τόνο!».
Μακροπρόθεσμη καταστροφή και ερήμωση
Μακροπρόθεσμη καταστροφή και ερήμωση
Οι αριθμοί που αναφέρθηκαν αφορούν μόνο το νέο μεταλλείο των Σκουριών, μικρότερο από άλλα τρία επιβεβαιωμένα κοιτάσματα. Στην περιοχή εμφανώς θα επιβληθεί μια «μονοκαλλιέργεια», με ό,τι επιπτώσεις συνεπάγεται αυτό για το μέλλον. Η λειτουργία του μεταλλείου θα αφήσει στη θέση του έναν τόπο ερημωμένο και κατεστραμμένο από κάθε άποψη, που δεν θα μπορεί να υποδεχτεί καμία παραγωγική δραστηριότητα, ενώ η υγεία των κατοίκων αναμένεται να είναι σοβαρότατα κλυδωνισμένη. Τα όποια προϊόντα της περιοχής θα μείνουν στα αζήτητα, όπως συμβαίνει σήμερα με τα προϊόντα από την περιοχή του μολυσμένου Ασωπού. Όταν λοιπόν η εταιρεία κλείσει, σε 20-30 χρόνια, τον κύκλο της και αποχωρήσει, θα έχει αφήσει πίσω της μια περιοχή χωρίς μέλλον. Η κρίση που θα πλήξει τότε την Χαλκιδική, που θα έχει χάσει και τον τουρισμό της και την παραγωγή της, θα είναι τότε ανυπολόγιστη, ακόμη και με τα σημερινά δεδομένα. Κι όλα αυτά για 300-1.200 εργάτες σήμερα;
Αυτό που βλέπουμε είναι ιδιώτες να βγάζουν λεφτά, πολλά λεφτά, από τη φύση. Διότι η φύση και έχει και παράγει οικονομική αξία. Όμως, παράγει και ζωή και, ταυτόχρονα, δεν είναι ανεξάντλητη. Γι’ αυτό η προστασία της έχει προτεραιότητα. Αν συνεχιστεί με τόση ένταση η παραβίαση της προστασίας της, η οικονομική κρίση στην οποία θα οδηγηθούμε θα είναι άνευ προηγουμένου, αφού κάθε μέσο παραγωγής και ζωής θα έχει καταστραφεί. Η προτεραιότητα της φύσης είναι προϋπόθεση για την έξοδο από την οικονομική κρίση.
Η ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΣΤΟ UNFOLLOW 20
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου