Linton Kwesi Johnson: κρατώντας το χωνί στο στόμα σε έναν δρόμο του Μπρίξτον

-Του Θοδωρή Ρακόπουλου

μια νέα γενιά σπορά από μαύρα παιδιά
αναδυέται τώρα
οδηγεί στην σκληρή σκηνή
και ξεφεύγει
δράττει την μέρα,
λέει στο κεφάλαιο ποτέ ξανά
και πάντα της τραβάει μπροστά
μονάχα νέοι σε
ηλικία μπορούν να είναι
αλλ’ όχι και σε μένος
και δεν χρειάζονται
την απαλή
ρηχή τη συμβουλή
των ψυχροκέφαλων
σοφών που ζουν στις αλυσίδες.
τις λέξεις με τα ισχνά κελύφη σπάνε
τραβάν μπροστά τους πάντοτε και πάνε.
νέο αίμα
νέοι ρέμπελοι:
καινούριες φιγούρες
ορίζουν
καινούριες μορφές
φτιάχνουν νέες επαφές
συνδέουν
το αίμα που ανεβαίνει σίγουρο
που φτιάνει ένα νέο μονοπάτι
μπροστά τραβώντας προς την ελευθερία.

Ο Λίντον Κούεζι Τζόνσον, μια ευθυτενής φυσιογνωμία με σοβαρό ύφος κρυμμένο πίσω από υπογένειο και ματογυάλια,
θυμίζει μια καραϊβικανή βερσιόν του Τρότσκυ ή απλά έναν συνηθισμένο μάυρο εργάτη (η ακόμη καλύτερα: άνεργο) μεσόκοπο που γυρνά –χέρια στις τσέπες, ραχοκοκαλιά ίσια– στα στέκια του νοτιοανατολικού Λονδίνου. Είχα την τύχη να δουλεύω σερβιτόρος σε ένα τέτοιο μέρος, όπου ανήξερος για το μέγεθος του πελάτη, σέρβιρα το ποτό του χέρι-χέρι (ρούμι σκέτο, όπως το πίνουν στην πατρίδα του, όπου το μνημειώδες αυτό ποτό πρωτογεννήθηκε). Το ρούμι λοιπόν είχε μιαν ιδιαίτερη ιστορία, δεμένη με την ευρωπαϊκή εξάπλωση (διάβαζε: ιμπεριαλισμό) και τον καταστατικό ρατσισμό των βικτωριανών απέναντι στους λαούς της Αφρικής –αυτόν που έφερε είκοσι εκατομμύρια ανθρώπους, από τις δυτικές ακτές της μαύρης ηπείρου μέχρι τις Νότιες Αμερικάνικες πολιτείες και το τρίγωνο των  νησιών της Καραϊβικής, όπου οι άμοιροι σκλάβοι ανταλλάσσονταν με ρούμι παραγμένο απο τα ζαχαροκάλαμα και τον ιδρώτα των ντόπιων…
Για πέντε αιώνες, η υβριδική διαδικασία της ανταλλαγής κι ανάμειξης φυλών, φύλων και φιλιών κατέδειξε ένα συναρπαστικό σύνολο από κουλτούρες στην πιο περήφανη γεωγραφία: ένα αρχιπέλαγος όπου ομιλούνται πεντέξι γλώσσες κι άπειρες διάλεκτοι –μία από τις πιο βασικές η patois της Ιαμαϊκής (πάντα ήθελα να γράψω την Τζαμάικα με αυτό τον τρόπο, που θυμίζει παλαιάς κοπής μεταφράσεις κάποιας σελίδας του Στήβενσον).
Ο κύριος που σερβίρω ομιλεί στην καθημερινότητά του από το ’52, οπόταν ήρθε στον κόσμο σε κάποια μικρή πόλη του νησιού έως την δεκαετία του ’60 που πρωτοπήγε στο άλλο μεγάλο –ευρωπαϊκό…ή σχεδόν– νησί της Αλβιώνας, έως ακόμη τις μέρες που, ακμαίος κι ευσταλής παρουσιάζεται για αναγνώσεις σε φεστιβάλ σε όλον τον κόσμο, μιλά λοιπόν ο κύριος αυτός κι ακόμη γράφει –και τούτο είναι το πιο σημαντικό– στην patois. Γιατί ο LKJ όπως είναι πιο γνωστός σε όσους τον αγάπησαν ως dubber παρά/και ως ποιητή, σκανδάλισε την συχνά συντηρητική σε ζητήματα γλώσσας Βρετανία, γράφοντας κι εκδίδοντας –πρώτη φορά– στην γλώσσα της Τζαμάικα. Μάγκικα αγγλικά ή γραπτή καταγραφή της ρυθμικότητας της ιαμαϊκής ντοπιολαλιάς, ή ακόμη γλώσσα του δρόμου και της μουσικής –όπως και να την πούμε, παρουσιάζει τεράστια προβλήματα στον ελληνόφωνο μεταφραστή. Η μόνη λύση που στάθηκε βιώσιμη γι αυτή την –πρώτη στα ελληνικά;– μεταφορά της μουσικότητας του reggae ποιητή στην γλώσσα μας ήταν η επιλογή της διατήρησης του dub ρυθμού ακέραιου και οι δακτυλισμοί στην μουσική που έχει η κουτσαβάκικη παρλάτα της πιάτσας. Ταυτόχρονα οι επωδοί που χρησιμοποιεί ο Τζόνσον, επιλέγοντας συχνά εύκολες ομοιοκαταληξίες, όπως και το καταγγελτικό όσο και εξομολογητικό του ύφος θυμίζουν λαϊκούς τροβαδούρους της Αναγέννησης… Εξ άλλου ο ίδιος ευαγγελίζεται μια πολιτισμική αναγέννηση: Πρώτον, μέσω της μορφής της τέχνης του, που συνεπάγεται γοργούς διασκελισμούς των στεγανών ποίηση/μουσική/προπαγάνδα, που ενσαρκώνονται στην καταγραφή μιας «προφορικής» παράδοσης (είναι χαρακτηριστικό ότι δεν γίνεται κατανοητός ο ρυθμός, ακόμη και πολλές λέξεις  στο κείμενο αν δεν διαβαστεί φωναχτά). Δεύτερον, μέσω της κοινωνικής απελευθέρωσης των μαύρων και των μεταναστών της δυτικής μητρόπολης (εν προκειμένω του Λονδίνου).
Τέτοια είναι η ολοζώντανη γραφή του μέγιστου ποιητή, αγκιτάτορα και προπαγανδιστή, γλυκόλαλου και τραχύστομου Λίντον Κουέζι Τζόνσον –που θα απέτασσε τον χαρακτηρισμό «ακτιβιστής» μετά βδελυγμίας. Τον δημιουργό που κατόρθωσε να ξεκινήσει –και τελικά, εν πολλοίς ηθελημένα, να παραμείνει– από τις γειτονιές του θρυλικού Μπρίξτον για να καταλήξει να παρίσταται στην τριανδρία των ποιητών που η πολύτιμη Penguin Classics έχει εκδώσει όσον είναι εν ζωή. Κι ο LKJ είναι ολοζώντανος, αργοπίνοντας ρούμι στο αγαπημένο του σάουθγούεστ Λάνταν, στην μισητή του Ίνγκλαν. Καθότι, όπως λέει κι ο ίδιος Inglan is a bitch/dere’s no escaping it. Ο λόγος στον λόγο του λοιπόν.

[Τόσο το άτιτλο της προμετωπίδας όσο και τα ποιήματα που ακολουθούν περιλαμβάνονται στη συγκεντρωτική έκδοση του έργου του Mi Revalueshanary Fren, Penguin Modern Classics, 2002. Για να ακούσετε τον ίδιο a capella πατήστε πάνω στους τίτλους των πρωτοτύπων, αν προτιμάτε συνοδεία μουσικής, δείτε τα βίντεο στο τέλος.]

Ιστορία
ήτανε μια φορά
όπως στα νανουρίσματα
πριν χοίρος να γενεί το γουρουνάκι
που φόρεσα
τον φόβο
πάνω στο πρόσωπό μου
σαν ασπίδα
σαν μια μάσκα
κι όλοι με νόμιζαν για μάγκα και νταή
τίποτε δεν μπόραγες να πεις
για να με κάνεις να την βγάλω
κι αν μου έσπαγες τα νεύρα
τα γέλια μού ’ρχονταν να βάλω
κι όλοι με είχανε για μάγκα και νταή
αλλ’ όχι και πολύ παλιά από τώρα
όπως, να, μες στις ταινίες
–όπως έρχεται στον ήρωα στο άσχετο–
το πνεύμα μου πήρε φωτιά
και τόσο ήμουνα ανήσυχος
που ησυχία δεν έβρισκα
και γύμνωσα το κιμασμένο μου το στήθος
ποτές μου δεν τό ’χα σκεφτεί
ότι μέσα απ’ το γυαλί της
ότι όλος ο άπειρος ντουνιάς μπορεί να δεί
μέχρι το τέλος, μες στην φλέβα της καρδιάς
πώς γυρνάν
πώς δένουν
πώς μπερδεύονται
–ω καρδιά μου–
πώς κόβει
πώς νυχιάζει
πώς χαράσσεται
(ξέρετε, είναι παλιά καρδιά για να την κουμαντάρεις –
ετούτο το χαμόγελο, το γύμνωμα στα δόντια
πού ’χει τόσο η καρδιά πρηστεί και τη νιώθεις σαν το λεωφορείο που φεύγει
όταν ούτε μπορείς να βρείς τη ρίμα, το ρυθμό
κι όταν δεν έχει λύση νά ’βρεις  για το πάζλ)
οπότε να, τώρα, βγάζω την μάσκα μου
κι αρχίζω να φορώ μαύρα γυαλιά
αλλά πότε πότε να,
πρέπει να τα βγάζω
κι έπειτα –κάθε τόσο–
βρίσκω την τελευταία ποτέ
στιγμή μου
–είδατε την δίκη μου
είδατε τους σταυρούς μου;

Story

wance upon a time
jus like inna nursery rime
before piggy tun swine
mi did wear
mi fear
pan mi face
like a shiel
like a mawsk
an evrybody tink mi cool an deadly

nottn yu coulda seh
woulda mek mi tek it awf
an if yu get mi nervos
ah voulda jus lawf it awf
an evrybody tink mi cool an deadly

but not soh long ago
ins like inna pitcha show
whey di hero get a blow
mi spirit get vex
an mi get soh ressless
dat mi get careless
an goh bare mi mawgah chess

mi newah indah tink seh
dat it mek outa glaas
dat di whole wide worl coulda si
rite dung to di vien inna mi awt
ow dem twis-up
ow dem tie-up
ow dem tite-up
o mi awt
ow it cut-up
ow it craw-up
ow it scar-up

( it is a aad awt fi mawstah yu noe
dis smilin an skinin yu teet
wen yu awt sweel-up soh till yu feel it a goh bus
wen yu cyaan fine di rime fi fit di beat
wen yu cyan fine di ansah fi di puzzle complete)

soh mi tek awf mi mawsk
an staat fi wear daak glaas
but eyry so awftin
mi haffi tek it awf
an evry nowanden
mi fine mi laas
oonu evah
si mi trial
si mi crawsiz ?

Το Γράμμα Του Γιού

Φυλακές Μπρίξταν
Λεωφόρος Τζέμπ
Λάνταν, σάουθγουέστ δυό
Ίνγκλαν

Αγαπημένη μάμα,
Καλή σου μέρα.
Ελπίζω τούτες
οι γραμμές να σέ ’βρουν
στην καλύτερή σου υγεία.
Μάμα,
δεν έχω ιδέα πώς να σ’ το πω
γιατί πάλι την έκανα
για να προσέξω τον μικρό τον Τζίμ
έκανα -να τον φροντίσω- πάλι ό,τι μπορούσα.
Μάμα,
ό,τι μπορούσα έκανα,
αλλά να, ξέρεις,
–λυπάμαι που σ’ το λέω–
ο μικρός Τζίμ πάει, τον μάγκωσαν.
Ήταν στο τέλειωμα της ημέρας
που όλοι τρέχουν σαν τρελοί
να πανε σπίτι και στο βραδινό τους μπάνιο.
Εγώ κι ο Τζίμ στεκόμασταν
–για το λεωφορείο–
και ξαφνικά
σκάει ένα αστυνομικό βανάκι.
Έξω την κάνουνε τρεις αστυνόμοι,
όλοι τους βαστάν μπαστούνια.
Του λόγου τους τραβάν ίσα σε μένα και στον Τζίμ.
Ένας απ’ αυτούς την κολλά στον Τζίμ
του σφυρίζει ότι τον παίρνει μέσα.
Ο Τζίμ του λέει να τον αφήσει
αφού δεν έχει κάνει τίποτα
και ότι δεν έχει κλέψει
ποτέ του ούτε κουμπί.
Κι ο Τζίμ τρέμοντας μιλάει αργά
κι οι αστυνόμοι σκάν τα χάχανα.
Μάμα,
άσε με –θα σου πώ τί του κάνανε
Μάμα,
άσε με να σου πώ τί έκαναν στον Τζίμι
τον βαρέσαν στο στομάχι
δίπλωσε στα δυό απ’ την μάχη
φέραν στη φάτσα του μπαστούνι
που άκουσα να σπάει πηγούνι
του το φέραν στο κεφάλι
βάρυναι μολύβι (πάλι)
ρίξαν στον σπόρο του κλωτσιά
κι άρχισε αίμα να τρέχει με μιας
Μάμα,
Δεν μπόραγα να κάθομαι κει πέρα
και να μη φτιάνω τίποτε –
του την φέρνω ενός στο μάτι
και του κόβει το γινάτι
άλλον βάρεσα στο στόμα
–σαν να ακούω, ουρλιάζει ακόμα–
στον άλλονε στη μέση του κλωτσιά
κι αρχινά τα βογγητά –παραπατά,
του την ρίχνω στην μάπα, ίσα
πέφτει πρόσωπο στην πίσσα
κάνει κρότο
και στον τόπο
Μάμα,
κι άλλοι αστυνόμοι ήρθαν
και με έσπασαν στο ξύλο.
Κατηγορούνε –λέει– τον Τζίμ για sus*
κι ελόγου μου για φόνο
Μάμα,
μην κάνεις κάτι βιαστικά,
μην πέφτεις στις θλίψεις
και χαμηλώνεις την καρδιά.
Να ’σαι φτιαμένη από κουράγιο
μέχρι να ξανακούσω από τα σένα.
Παραμένω
ο γιός σου,
Σόνυ.

*sus: θατσερική νομοθεσία που ανασύστασε την –κοπής 19ου αιώνα– προληπτική σύλληψη για «υποψία» (εκ του suspicion). Στην ουσία μηχανισμός ελέγχου της μαύρης νεολαίας.

Sonny’s lettah

From Brixton Prison, Jebb Avenue London S.W. 2 Inglan

Good day
I hope that when these few lines reach you they may
Find you in the best of health
I doun know how to tell ya dis
For I did mek a solemn promise
To tek care a lickle Jim
An try mi bes fi look out fi him

Mama, I really did try mi bes
But none a di less
Sorry fi tell ya seh, poor lickle Jim get arres
It was de miggle a di rush hour
Hevrybody jus a hustle and a bustle
To go home fi dem evenin shower
Mi an Jim stan up waitin pon a bus
Not causin no fuss

When all of a sudden a police van pull up
Out jump tree policemen
De whole a dem carryin baton
Dem walk straight up to me and Jim
One a dem hold on to Jim
Seh dem tekin him in
Jim tell him fi leggo a him
For him nah do nutt’n
And ‘im nah t’ief, not even a but’n
Jim start to wriggle
De police start to giggle

Mama, mek I tell you wa dem do to Jim?
Mek I tell you wa dem do to ‘im?

Dem thump him him in him belly and it turn to jelly
Dem lick ‘im pon ‘im back and ‘im rib get pop
Dem thump him pon him head but it tough like lead
Dem kick ‘im in ‘im seed and it started to bleed

Mama, I jus couldn’t stan up deh, nah do nuttin’

So mi jook one in him eye and him started fi cry
Me thump him pon him mout and him started fi shout
Me kick him pon him shin so him started fi spin
Me hit him pon him chin an him drop pon a bin
- an crash, an dead

More policman come dung
Dem beat me to the grung
Dem charge Jim fi sus
Dem charge mi fi murdah

Mama, doan fret
Doan get depress an downhearted
Be of good courage
Till I hear from you

I remain
your son,
Sonny

[πρώτη δημοσίευση: περιοδικό Οροπέδιο]

 

 

http://teflon.wordpress.com/2011/03/21/linton-kwesi-johnson-%CE%BA%CF%81%CE%B1%CF%84%CF%8E%CE%BD%CF%84%CE%B1%CF%82-%CF%84%CE%BF-%CF%87%CF%89%CE%BD%CE%AF-%CF%83%CF%84%CE%BF-%CF%83%CF%84%CF%8C%CE%BC%CE%B1-%CF%83%CE%B5-%CE%AD%CE%BD%CE%B1/