Κλίμα ανασφάλειας Δικαίου στην Ελλάδα

Ο Αναπληρωτής Καθηγητής, Συνταγματικού και Διοικητικού Δημοσίου δικαίου, του τμήματος Νομικής του Παν/μίου Αθηνών, Σπύρος Βλαχόπουλος, μιλά στην Κρυσταλία Πατούλη και το tvxs.gr, για τα προβλήματα της Δικαιοσύνης στην Ελλάδα, σήμερα, που πλήττουν τη Δημοκρατία. 

Κρ.Π.: Από την πρόσφατη επίταξη των εργαζομένων του Μετρό, μέχρι τις πράξεις νομοθετικού περιεχομένου, αλλά και το ίδιο το μνημόνιο, φτάνουμε στην κατ’εξακολούθησιν πλέον, καταστρατήγηση του Ελληνικού Συντάγματος;
Σπ.Βλ.: Για το μνημόνιο υπάρχουν διάφορες απόψεις… Κατ’ αρχήν το μνημόνιο έχει χίλιες δυο πτυχές. Δεν είναι εύκολο να πει κανείς.
Αυτό για το οποίο μπορώ να σας πω είναι για τις πράξεις νομοθετικού περιεχομένου.

Το Σύνταγμα προβλέπει τις πράξεις νομοθετικού περιεχομένου, ως μία πράξη έκτακτης νομοθέτησης. Υπάρχει το άρθρο 44 του Συντάγματος, το οποίο προβλέπει συγκεκριμένες προϋποθέσεις υπό τις οποίες μπορεί να εκδοθεί μία πράξη νομοθετικού περιεχομένου: Σε έκτακτες περιπτώσεις, εξαιρετικά επείγουσας, και απρόβλεπτης ανάγκης.

Δηλαδή, θα πρέπει να έχουμε μία ανάγκη, η οποία όχι μόνο να είναι επείγουσα, αλλά να είναι και απρόβλεπτη(να μην μπορεί να έχει προβλεφθεί. Και επίσης, θα πρέπει να είναι έκτακτη περίπτωση. Που σημαίνει, ότι δεν μπορεί η νομοθέτηση να γίνεται, συνήθως, με πράξεις νομοθετικού περιεχομένου.

Τον τελευταίο καιρό, δυστυχώς, έχουμε δει το φαινόμενο, να εκδίδονται πάρα πολλές πράξεις νομοθετικού περιεχομένου. Και μάλιστα για θέματα, τα οποία σε καμία περίπτωση(εγώ προσωπικά, τουλάχιστον) δεν θα τα χαρακτήριζα θέματα εξαιρετικά επείγουσας και απρόβλεπτης ανάγκης.
Να σας πω ένα παράδειγμα: Η προθεσμία για να προσφύγει κάποιος σε ένα δικαστήριο για φορολογικές διαφορές, ήταν 60 μέρες(μέχρι πρόσφατα). Με πράξεις νομοθετικού περιεχομένου, πριν από μερικούς μήνες, έγινε 30 μέρες, τροποποιώντας μία διάταξη του κώδικα διοικητικής δικονομίας.

Όπως καταλαβαίνετε, όλ’ αυτά, πέρα από το ζήτημα συνταγματικότητας, αυτό καθ’ αυτό, το οποίο θίγουν και γεννούν, δημιουργούν και ένα κλίμα ανασφάλειας. Γιατί είναι πά-ρα πολλές οι πράξεις νομοθετικού περιεχομένου!

Κρ.Π.: Τί εννοείται «ανασφάλειας»; 
Σπ.Βλ.: Ανασφάλειας Δικαίου!
Υπό ποία έννοια το λέω: Ότι εκδίδονται πάρα πολλές πράξεις νομοθετικού περιεχομένου, και νόμοι που ψηφίζονται από τη βουλή(αυτό είναι το άλλο μεγάλο θέμα), όπως ο πρόσφατος νόμος που ψηφίστηκε με δύο ή τρία άρθρα, έκτασης εκατοντάδων σελίδων, και είναι πραγματικά πάρα πολύ δύσκολο, όχι μόνο για τον απλό πολίτη, αλλά και για μας τους νομικούς, που ασχολούμαστε επαγγελματικά με το Δίκαιο, να ξέρουμε ποιος νόμος ισχύει και ποιος νόμος εφαρμόζεται. 

Υπάρχει, λοιπόν, ένα πολύ πολύ μεγάλο θέμα ανασφάλειας του δικαίου, που επηρεάζει όλους! Κι αυτό, επηρεάζει και τη δικαιοσύνη, γιατί και για τον δικαστή είναι πολύ δύσκολο να βρει πλέον ποιος είναι ο κανόνας Δικαίου…

Κρ.Π.: Άρα, λοιπόν, πλήττεται η Δικαιοσύνη στην Ελλάδα. Γενικώς.

Σπ.Βλ.: Ε, ναι. Μέσω της κακής νομοθέτησης, μέσω της πολυνομοθεσίας, μέσω της άτακτης(ας το πω, έτσι) νομοθέτησης, ναι, όλα αυτά, πλήττουν το θεσμό της δικαιοσύνης, ουσιαστικά. Γιατί δημιουργούν πάρα πολλά προβλήματα.

Πρώτον, δημιουργούν διαφορές. Μεταξύ πολιτών και κράτους. Και, για παράδειγμα:

• Α. Πηγαίνουν περισσότερες υποθέσεις στα δικαστήρια.
• Β. Ο δικαστής χρειάζεται περισσότερο χρόνο για να βρει ποια διάταξη εφαρμόζεται – ποιος είναι ο νόμος.

• Γ. Δημιουργούνται διάφορα ζητήματα συνταγματικότητας.

Οπότε, όπως καταλαβαίνετε, όλα αυτά δημιουργούν έναν φόρτο εργασίας και μία καθυστέρηση στην απονομή δικαιοσύνης, και γενικώς ένα κλίμα ανασφάλειας δικαίου.

Κρ.Π.: Το οποίο, σε σχέση με την Δημοκρατία, πώς μεταφράζεται; 
Σπ.Χρ.: Η ασφάλεια δικαίου, αποτελεί ένα από τα συστατικά στοιχεία του κράτους δικαίου. Το κράτος δικαίου, πηγαίνει μαζί με τη δημοκρατία. Κράτος δικαίου τί σημαίνει; Να το πω πολύ απλά: Το δίκαιο κράτος.

Ένα κράτος που νομοθετεί με συνταγματικά (να το πούμε έτσι)αμφίβολες μεθόδους συνεχώς και χωρίς να είναι πλέον προβλέψιμο για τον πολίτη τι ισχύει και τι δεν ισχύει, δεν είναι δίκαιο κράτος.

Η Δημοκρατία, δεν είναι μόνο το να ψηφίζουμε κάθε 4 χρόνια ή να συμμετέχουμε ή να ασκούμε τα δικαιώματά μας, είναι και να ξέρουμε ως πολίτες πως μπορούμε και πως πρέπει να συμπεριφερθούμε. Ε, αυτό, πλέον, σιγά σιγά χάνεται… 
Κρ.Π.: Το να ξέρουμε ποιες είναι οι υποχρεώσεις μας και ποια τα δικαιώματά μας, δηλαδή. Διότι, από τους νόμους συμπεραίνονται όλα αυτά…
Σπ.Βλ.: Έτσι ακριβώς. Δηλαδή, ακόμα και για μας, επαναλαμβάνω, τους επαγγελματίες νομικούς, είναι πλέον πολύ δύσκολο να βρούμε ποιος νόμος ισχύει!
Κρ.Π.: Υπάρχει και κάποιο άλλο προβληματικό θέμα; 
Σπ.Βλ.: Σε επίπεδο Συνταγματικού Δικαίου, ένα θέμα το οποίο ανοίγει και είναι και επίκαιρο, το οποίο άπτεται της δικαιοσύνης αλλά είναι και γενικότερα πολιτικό, είναι της ποινικής ευθύνης των υπουργών, η οποία, ρυθμίζεται από το άρθρο 86, του Συντάγματος.
Όπως γνωρίζετε, στην Ελλάδα, ακολουθούμε το σύστημα, ότι η βουλή ασκεί την ποινική δίωξη, και ακολουθεί ένα ειδικό δικαστήριο.
Όμως, το σύστημα άσκησης ποινικής δίωξης από τη βουλή, έχει το πρόβλημα ότι εμπλέκει ένα πολιτικό όργανο, σε μία διαδικασία (εγώ θα έλεγα)νομική.

Το εάν ένας υπουργός έχει ή δεν έχει ποινική ευθύνη, δεν είναι θέμα το οποίο θα κριθεί από ένα πολιτικό όργανο με βάση πολιτικά κριτήρια. Πρέπει να κριθεί από τη Δικαιοσύνη.

Γι’ αυτό υποστηρίζω την άποψη, την οποία ακολουθεί και ένα πολύ μεγάλο μέρος των Ευρωπαϊκών κρατών:
Η απονομή της ποινικής δικαιοσύνης στους διατελέσαντες υπουργούς, να γίνεται από τα κοινά δικαστήρια, όπως για τους υπόλοιπους πολίτες, ενδεχομένως από ανώτερα δικαστήρια όπως το Εφετείο, λόγω της σοβαρότητας των αδικημάτων, και λόγω της σοβαρότητας των προσώπων(του αξιώματος που κατέχουν) και επειδή πρέπει να δικάζονται από δικαστές που κατά τεκμήριο έχουν μία εμπειρία και ένα κύρος. Αλλά από κανονικούς δικαστές, όχι από το ειδικό δικαστήριο του άρθρου 86.

Ένα άλλο θέμα το οποίο απασχολεί, και θα απασχολήσει στο πλαίσιο της μελλοντικής αναθεώρησης, είναι και η ενδεχόμενη ίδρυση ενός Συνταγματικού Δικαστηρίου.

Κρ.Π.: Δηλαδή; 
Σπ.Βλ.:Ένα δικαστήριο το οποίο θα είναι επιφορτισμένο με τον έλεγχο της συνταγματικότητας των νόμων και, κυρίως, με τον έλεγχο των διαφορών που ανακύπτουν μεταξύ των πολιτειακών οργάνων.
Κρ.Π.: Υπάρχει στο εξωτερικό… 
Σπ.Βλ.: Ναι, σε πολλά κράτη. Στην Γερμανία, στην Ισπανία, στην Ιταλία. Σε πάρα πολλά κράτη υπάρχει. Εμείς όμως, ακολουθούμε το αμερικανικό σύστημα, όπου δεν υπάρχει συνταγματικό δικαστήριο, αλλά όλα τα δικαστήρια(ακόμα και το Ειρηνοδικείο) είναι υποχρεωμένα να ελέγχουν την συνταγματικότητα των νόμων.
Αυτό, μπορεί κάποιος να πει, ότι είναι θετικό, γιατί ο κάθε δικαστής στο πλαίσιο της ανεξαρτησίας του, έχει τη δυνατότητα να ελέγχει τη συνταγματικότητα των νόμων. Είναι όμως και προβληματικό, διότι άλλα μπορεί να αποφασίσει ένα δικαστήριο, και άλλα μπορεί να αποφασίσει ένα άλλο δικαστήριο.

Σας θυμίζω ότι για το πρώτο μνημόνιο βγήκαν διαφορετικές αποφάσεις. Το Συμβούλιο Επικρατείας είπε ότι είναι Συνταγματικό, ενώ άλλα δικαστήρια σε διάφορες πτυχές του το έκριναν αντισυνταγματικό.

Κρ.Π.: Για την απονομή της δικαιοσύνης, τί έχετε να πείτε; 
Σπ.Βλ.: Υπάρχει ένα πρόβλημα με την απονομή της δικαιοσύνης, γιατί αργεί πάρα πολύ η εκδίκαση των υποθέσεων.
Κρ.Π.: Λόγω και της απεργίας των δικαστικών; Ή γενικά; 
Σπ.Βλ.: Όχι, για πολλούς λόγους. Ένας λόγος είναι αυτό που σας είπα πριν, ότι δύσκολο να βρεις τον κανόνα δικαίου που εφαρμόζεται.
Ένας άλλος, είναι ότι υπάρχει μία τάση στην Ελλάδα να δικαστικοποιούμε και να ποινικοποιούμε τα πάντα. Δηλαδή, έχουμε μία τάση και εμείς οι πολίτες(για να μη τα ρίχνουμε όλα στις εξουσίες) να πηγαίνουμε και για ήσσονος σημασίας υποθέσεις στα δικαστήρια.
Επίσης, ίσως και ορισμένοι δικαστές να καθυστερούν στην εκδίκαση των υποθέσεων.

Πάντως, έχουμε πολύ μεγάλο πρόβλημα. Δηλαδή, αυτή τη στιγμή, μία αγωγή κατά του κράτους, που κατατίθεται στο Διοικητικό Πρωτοδικείο κάνει περίπου 5 χρόνια να προσδιοριστεί η εκδίκασή της σε πρώτο βαθμό.

Καταλαβαίνετε, ότι είναι πολύ μεγάλο το χρονικό διάστημα. Μετά, το πιο πιθανό είναι να ασκηθεί έφεση… και όλα αυτά δημιουργούν μείζονα προβλήματα καθυστέρησης.
Κρ.Π.: Και εκτός από αυτά τα προβλήματα; 
Σπ.Βλ.: Για τη δικαιοσύνη, επίσης, μεγάλο πρόβλημα είναι το Σωφρονιστικό Σύστημα. Η κατάσταση στις φυλακές.
Επίσης, το ότι κρατούνται οι άνθρωποι για πάρα πολύ μεγάλα διαστήματα σε κρατητήρια, αντί σε φυλακές. Γι’ αυτό τα λόγο, έχουμε καταδικαστεί από το Ευρωπαϊκό δικαστήριο δικαιωμάτων του ανθρώπου… γιατί οι κρατούμενοι, άνθρωποι που συλλαμβάνονται, αντί να κρατούνται στις φυλακές, κρατούνται για μεγάλα χρονικά διαστήματα(έως και μήνες), σε αστυνομικά κρατητήρια.
Κρ.Π.: Το μεγαλύτερο πρόβλημα της ελληνικής δικαιοσύνης, σήμερα, ποιό πιστεύεται ότι είναι; 

Σπ.Βλ.: Χωρίς να είμαι ποινικολόγος, για μένα, το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετωπίζει η  ελληνική δικαιοσύνη, σήμερα, είναι η καθυστέρηση εκδίκασης των υποθέσεων. Αυτό είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα το οποίο έχουμε.

Κρ.Π.: Και παρόλο που το μεγαλύτερο πρόβλημα της δικαιοσύνης, είναι η καθυστέρηση, οι δικαστές έκαναν… απεργία. 

Σπ.Βλ.: Δεν την ονόμαζαν απεργία, αλλά ρύθμιση του χρόνου στον οποίο εργάζονται στην Έδρα, κατά την άποψή μου, ήταν αντισυνταγματική.

Κρ.Π.: Γιατί; 

Σπ.Βλ.: Διότι υπάρχει ρητή συνταγματική διάταξη, στο άρθρο 23, που απαγορεύει την απεργία των δικαστών με οποιοδήποτε τρόπο. Άρα, λοιπόν, είτε ονομάζεται απεργία, είτε δεν ονομάζεται απεργία αλλά ρύθμιση του χρόνου που ανεβαίνουν στην Έδρα, είτε ρύθμιση του χρόνου λειτουργίας των ακροατηρίων, είναι μια μορφή απεργίας. Και γι’ αυτό το Σύνταγμα, ίσως προφητικά, είχε πει, ότι «απαγορεύεται η απεργία, με οποιονδήποτε τρόπο». Άρα λοιπόν, όλο αυτό το διάστημα, ορισμένες Δικαστικές Ενώσεις, τήρησαν μία στάση, η οποία δεν συνάδει με το Σύνταγμα.

Κρ.Π.: Εσάς που είναι το αντικείμενο σας, γνωρίζετε αν σε άλλο κράτος σε καιρό δημοκρατίας, υπήρχαν τόσα προβλήματα συστηματικής καταπάτησης του Συντάγματος(πράξεις νομοθετικού περιεχομένου) αλλά και απονομής της δικαιοσύνης; 
Σπ.Βλ.: Δεν μπορώ να έχω γνώση για όλες τις Ευρωπαϊκές χώρες, βέβαια, αλλά έχουμε αρκετά προβλήματα.
Κρ.Π.: Μα, γι αυτό το αναφέρω… και δεν θα ήθελα να μου απαντήσετε μόνον ως Συνταγματολόγος, αλλά και ως πολίτης αυτής της χώρας, ο οποίος μαθαίνει καθημερινά στις ειδήσεις, π.χ.: για πράξεις νομοθετικού περιεχομένου, για αντισυνταγματικές επιτάξεις, για διαπομπεύσεις οροθετικών ιερόδουλων, για διωγμούς ειδικών που έχουν καταθέσει κοινωνικό έργο επί χρόνια(όπως η Κατερίνα Μάτσα, υπεύθυνη του 18Άνω), για διωγμούς ανθρώπων επειδή υποστήριξαν τα ανθρώπινα δικαιώματα(όπως ο Π. Καπετανόπουλος), για αποφάσεις φυλάκισης μεταναστών(7 χρόνια) επειδή πείναγαν, έκλεψαν, έσφαξαν και έφαγαν μία προβατίνα, ή για φυλάκιση 8μιση μηνών για διαδηλωτή που αθωώθηκε μετά από 5 χρόνια, αφού όμως, για να καταφέρει να αποφυλακιστεί αναγκάστηκε να κάνει απεργία πείνας και να μεταφερθεί εσπευσμένα για νοσηλεία… Χρειάζεται κάποιος να είναι ειδικός για να καταλάβει;
Σπ.Βλ.: Έχω μάθει από το επάγγελμά μου, να είμαι πάρα πολύ επιφυλακτικός στην κρίση των υποθέσεων, όταν δεν έχω γνώση όλων των πτυχών της υπόθεσης και δεν έχω ακούσει όλες τις πλευρές. Δηλαδή, τις συγκεκριμένες υποθέσεις που αναφέρατε, δεν τις ξέρω, γι’ αυτό δεν μπορώ να πω.
Κρ.Π.: Δεν ξέρετε π.χ. για την διαπόμπευση των οροθετικών…; 
Σπ.Βλ.: Αυτό είναι άλλο θέμα. Για τις οροθετικές, έβγαλε διάταξη ο εισαγγελέας..
Είναι η μόνη υπόθεση που γνωρίζω, αλλά δεν θέλω να τοποθετηθώ, επειδή την έχω κρίνει και ως μέλος της Αρχής προστασίας προσωπικών δεδομένων. Για τις υπόλοιπες υποθέσεις δεν γνωρίζω, και είμαι πάρα πολύ επιφυλακτικός να εκφέρω κρίση.
Το μόνο που μπορώ να σας πω, είναι, αυτό που σας είπα πριν και είναι πασιφανές, και μπορεί να το ξέρει ο καθένας.  Είναι πάρα πολύ άσχημο σε μία δημοκρατία, σε μία έννομη τάξη, σε ένα δικαιϊκό σύστημα, να καθυστερεί τόσο πολύ η απονομή της δικαιοσύνης.

Είναι πάρα πολύ άσχημο σε μία έννομη τάξη, να μένει κάποιος προφυλακισμένος για 18 μήνες. Και όσο είναι προφυλακισμένος(που σημαίνει ότι δεν έχει δικαστεί ακόμα) υπάρχει το τεκμήριο αθωότητας. Και αυτός ο άνθρωπος μπορεί να αθωωθεί. Αλλά έχει περάσει 18 μήνες στη φυλακή.

Σε πολλές, δε, περιπτώσεις, επειδή περνάει το 18μηνο, και το Σύνταγμα λέει ότι μετά το 18μηνο είναι υποχρεωτική η απελευθέρωση του προφυλακισμένου, ενδεχομένως(αν αποδειχθεί ότι δεν είναι αθώος) να τελέσει νέες αξιόποινες πράξεις.

Γι αυτό λέω, ότι, η ρίζα του κακού(κατά την άποψή μου) είναι στην καθυστέρηση απονομής δικαιοσύνης. 

Κρ.Π.: Γιατί συμβαίνει αυτό, όμως; 
Σπ.Βλ.: Είναι συνδυασμός παραγόντων. Ίσως της πολυνομίας, ίσως της έλλειψης ικανού αριθμού δικαστικών λειτουργών…
Κρ.Π.: Επιπλέον, της “απεργίας” που έγινε.. 
Σπ.Βλ.: Σας είπα…
Κρ.Π.: … και είχε οικονομικό αίτημα. 
Σπ.Βλ.: Σε αυτό δεν διαφωνώ, διότι οι δικαστικοί λειτουργοί λόγω επαγγέλματος έχουν αυξημένα έξοδα, και θα πρέπει να υπάρχουν και εκείνα τα εχέγγυα που θα τους εξασφαλίζουν την ανεξαρτησία τους.
Κρ.Π.: Θέλετε να αναφέρω, π.χ. πώς πληρώνεται σήμερα κάποιος δημοσιογράφος(στον ιδιωτικό χώρο) μετά από 25 χρόνια εργασίας, ώστε να εξασφαλίζεται η ανεξαρτησία του… και για να ασκεί όπως απαιτείται τα καθήκοντά του; 
Σπ.Βλ.: Το θέμα είναι, ότι δεν πρέπει να τα εξισώσουμε όλα προς τα κάτω…
Κρ.Π.: Σε καμία περίπτωση. Αλλά δεν θα έπρεπε ειδικά και τέτοιες στιγμές, να μην ενδιαφέρεται ο κάθε κλάδος μόνο για τα συμφέροντά του, αλλά να διεκδικεί γενικά μια πιο δίκαιη κοινωνία – πόσο μάλλον στα εργασιακά θέματα; Και μάλιστα, ειδικά δημόσιοι λειτουργοί, που εργάζονται για τη δικαιοσύνη; Επιπλέον, ειπώθηκε ότι θα πάρουν αναδρομικά 100 εκατομμύρια ευρώ. Αυτή η απόφαση, τους κάνει πιο ανεξάρτητους, ή μήπως το αντίθετο; 
Σπ.Βλ.: Όπως είπα πριν , οι δικαστικοί θα πρέπει να έχουν αποδοχές αντίστοιχες του λειτουργήματός τους. Διαφωνώ όμως με τα αναδρομικά, διότι στηρίζονται στην εσφαλμένη θέση ότι δεν μπορεί να υπάρχει άλλος κρατικός λειτουργός που να αμείβεται καλύτερα απ’ ό,τι ο δικαστικός. Πέραν τούτου, στη σημερινή συγκυρία όπου μεγάλα στρώματα του πληθυσμού υποφέρουν, δεν δημιουργεί καλή εντύπωση η διεκδίκηση υψηλών αναδρομικών.  Τα πράγματα συνεπώς δεν είναι τόσο απλά.
Κρ.Π.: Η αδιαφορία για το κοινωνικό σύνολο, συνάδει με δημοκρατική στάση; Η Δικαιοσύνη, στην Ελλάδα, σήμερα, είναι  μόνον… καθυστερημένη; Ως επιστήμονες, αλλά και ως πολίτες, τί κάνετε για όλα εκείνα που αναφέρατε(π.χ. καθυστερήσεις απονομής, καταστρατήγηση του Συντάγματος και από την Κυβέρνηση, και από τους ίδιους τους δικαστές…);  
Σπ.Βλ.: Ο δικηγορικός σύλλογος Αθηνών, έχει επιδείξει μια πλούσια δραστηριότητα. Επίσης, όσον αφορά τον επιστημονικό κόσμο, γίνονται επιστημονικά συνέδρια, δηλαδή, είναι θέματα που συζητιούνται συνέχεια, ενημερώνουμε τον κόσμο, κλπ. Ότι μπορούμε κάνουμε σ’ αυτό.
Κρ.Π.: Έχετε σκεφτεί να κάνετε κάτι; 
Σπ.Βλ.: Αναλόγως με το θέμα. Όπου υπάρχει παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, εκεί υπάρχει και η οδός του Ευρωπαϊκού δικαστηρίου των δικαιωμάτων του ανθρώπου. Κάθε περίπτωση, αντιμετωπίζεται αναλόγως.-