Πώς μια σύγκρουση για τα μεταλλεία οδήγησε στην πολιτική χειραφέτηση μιας κοινότητας στη Βόρεια Ελλάδα.
Όλο και περισσότερο έρχονται στην επιφάνεια, σε παγκόσμιο επίπεδο, διαμάχες σχετικά με μεταλλεία, λόγω καταγγελιών για ρύπανση των υδάτων, του εδάφους και της παραχωρούμενης γης καθώς και για τη μεταφορά και διάθεση των αποβλήτων. Το δάσος των Σκουριών στη Χαλκιδική βρέθηκε στο κέντρο μιας έντονης διαμάχης ανάμεσα στη μεταλλευτική εταιρία Hellas Gold, θυγατρική του καναδικού μεταλλευτικού κολοσσού Eldorado Gold και στις τοπικές κοινότητες.
Η εταιρεία ισχυρίζεται ότι ένα φιλόδοξο σχέδιο για την εξόρυξη χρυσού και χαλκού –που περιλαμβάνει αποψίλωση των δασών, ανοιχτή εξόρυξη με εκσκαφή και καθημερινή χρήση εκρηκτικών– θα ωφελήσει την περιοχή δημιουργώντας περίπου 5.000 άμεσες και έμμεσες θέσεις εργασίας, ενώ οι κάτοικοι υποστηρίζουν ότι η σχεδιαζόμενη επένδυση θα προκαλέσει σοβαρές καταστροφές στο περιβάλλον και στη διαβίωσή τους και πολύ περισσότερες απώλειες θέσεων εργασίας στους υφιστάμενους κλάδους της τοπικής οικονομίας (γεωργία, κτηνοτροφία, αλιεία, μελισσοκομία, επεξεργασία τροφίμων και τουρισμός). Οι ισχυρισμοί των κατοίκων θεμελιώνονται από έρευνες που διεξήχθησαν από διάφορα ανεξάρτητα επιστημονικά ιδρύματα, όπως το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και το Τεχνικό Επιμελητήριο Μακεδονίας. Εκτός από ζητήματα νομιμότητας που αφορούν στη μεταβίβαση των μεταλλευτικών δικαιωμάτων από το ελληνικό κράτος στην εταιρία [1], διαπιστώθηκε ότι στη μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων που παρουσίασε η El Dorado υπάρχουν μεγάλες μεθοδολογικές αποκλίσεις, ενώ και η διαδικασία της δημόσιας διαβούλευσης μόνο διακοσμητική θα μπορούσε να χαρακτηριστεί [2].
Η κινητοποίηση των κατοίκων και η πρωτοφανής καταστολή που ακολούθησε προκάλεσαν σύντομα ένα διεθνές κύμα υποστήριξης και αλληλεγγύης μέσα από πλατφόρμες και κοινωνικά δίκτυα. Το «πεδίο της μάχης» έπαψε να είναι η κεντρική σκηνή για τις κινητοποιήσεις. Ποικίλες μορφές αντίστασης αναδύθηκαν σε τοπικό, εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο, οι τοπικές διαδηλώσεις συνεχίστηκαν μαζί με τη διεθνή υποστήριξη, την άσκηση πιέσεων κ.λπ. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να αποσυρθεί σταδιακά η αστυνομία και να δώσει τη θέση της στη North Star, μια ιδιωτική εταιρεία φύλαξης του χώρου και του εξοπλισμού. Στις 16 Δεκ. του 2013, 150 εργαζόμενοι της North Star απολύθηκαν και εμφανίστηκαν στην πλατεία του Στρατωνίου για να διαμαρτυρηθούν, διότι η El Dorado Gold αποφάσισε να προσλάβει άλλη εταιρεία φύλαξης, την «Blackwater», τον διαβόητο διεθνή ιδιωτικό στρατό, γνωστό στον πολύ κόσμο από την ανάμειξή του στους πολέμους στο Ιράκ και στο Αφγανιστάν. Οι διαδηλωτές κρατούσαν ένα πλακάτ που έγραφε: «Έξω οι δολοφόνοι των λαών».
Πηγή: x-pressed.org
Η εταιρεία ισχυρίζεται ότι ένα φιλόδοξο σχέδιο για την εξόρυξη χρυσού και χαλκού –που περιλαμβάνει αποψίλωση των δασών, ανοιχτή εξόρυξη με εκσκαφή και καθημερινή χρήση εκρηκτικών– θα ωφελήσει την περιοχή δημιουργώντας περίπου 5.000 άμεσες και έμμεσες θέσεις εργασίας, ενώ οι κάτοικοι υποστηρίζουν ότι η σχεδιαζόμενη επένδυση θα προκαλέσει σοβαρές καταστροφές στο περιβάλλον και στη διαβίωσή τους και πολύ περισσότερες απώλειες θέσεων εργασίας στους υφιστάμενους κλάδους της τοπικής οικονομίας (γεωργία, κτηνοτροφία, αλιεία, μελισσοκομία, επεξεργασία τροφίμων και τουρισμός). Οι ισχυρισμοί των κατοίκων θεμελιώνονται από έρευνες που διεξήχθησαν από διάφορα ανεξάρτητα επιστημονικά ιδρύματα, όπως το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και το Τεχνικό Επιμελητήριο Μακεδονίας. Εκτός από ζητήματα νομιμότητας που αφορούν στη μεταβίβαση των μεταλλευτικών δικαιωμάτων από το ελληνικό κράτος στην εταιρία [1], διαπιστώθηκε ότι στη μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων που παρουσίασε η El Dorado υπάρχουν μεγάλες μεθοδολογικές αποκλίσεις, ενώ και η διαδικασία της δημόσιας διαβούλευσης μόνο διακοσμητική θα μπορούσε να χαρακτηριστεί [2].
Οι τοπικές κοινότητες είχαν κινητοποιηθεί ενάντια στην επέκταση των εξορυκτικών δραστηριοτήτων πολύ πριν η El Dorado λάβει το πράσινο φως για να ξεκινήσει τα έργα. Μικρής κλίμακας εξόρυξη γινόταν σχεδόν χωρίς διακοπή από το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου και οι κάτοικοι είχαν ήδη μια πρώτη εμπειρία των επιπτώσεών της στη ζωή τους και στο περιβάλλον. Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 90, η ελληνική κυβέρνηση είχε κάνει πολλές προσπάθειες αναβίωσης της εξορυκτικής δραστηριότητας στην περιοχή αλλά, μετά από προσφυγή των κατοίκων, το Συμβούλιο Επικρατείας έκρινε πως οι πιθανοί κίνδυνοι από την προτεινόμενη επένδυση ήταν μεγαλύτεροι από τα πιθανά οφέλη για την κοινότητα και το περιβάλλον, οπότε τα έργα σταμάτησαν το 2002. Το ζήτημα των μεταλλείων στη Χαλκιδική πήρε μια σαφή πολιτική διάσταση εξαιτίας των ακόλουθων γεγονότων. Τον Δεκέμβριο του 2003, τα μεταλλεία μεταβιβάστηκαν στο ελληνικό κράτος, μέσω νόμου που κυρώθηκε από το Ελληνικό Κοινοβούλιο, για 11.000.000€ και πουλήθηκαν, την ίδια μέρα, στον κ. Γιώργο Μπόμπολα, ιδιοκτήτη της Hellas Gold SA, στην ίδια τιμή και χωρίς ανοιχτό διαγωνισμό. Η παραχώρηση προβλέπει την, εκ των προτέρων, απαλλαγή της εταιρείας από κάθε φόρο μεταβίβασης και από κάθε οικονομική υποχρέωση για όσες περιβαλλοντικές βλάβες προκλήθηκαν από την προηγούμενη λειτουργία των μεταλλείων. Ορίζει επίσης ότι η μεταλλευτική εταιρεία έχει στην κατοχή της όλα τα μεταλλεύματα στην παραχωρηθείσα περιοχή και ότι δεν υφίστανται δικαιώματα εκμετάλλευσης για το κράτος.
Όσο για τις συγκρούσεις γύρω από τα μεταλλεία, τα ζητήματα της διάθεσης των πρώτων υλών που προέρχονται από την εξόρυξη, η αναγνώριση της σχέσης της τοπικής κοινωνίας μ’ αυτές, καθώς και η ουσιαστική συμμετοχή των κατοίκων στις διαδικασίες λήψης των αποφάσεων προσδιορίζουν την αίσθηση της αδικίας, ή της περιβαλλοντικής αδικίας [3]. Ως εκ τούτου, με όρους πολιτικής οικολογίας, οι κινητοποιήσεις μπορεί να θεωρηθούν ως απάντηση σε μια σειρά από ασυνέχειες και ασυνέπειες της «διαδικαστικής δικαιοσύνης» [4]. Μέσα στα επόμενα χρόνια, οι τοπικές κοινότητες συνέστησαν επιτροπές, άρχισαν συνεδριάζουν σε σπίτια, να οργανώνουν ενημερωτικά σεμινάρια και πέτυχαν τη συμμετοχή και την κινητοποίηση της ευρύτερης επιστημονικής κοινότητας της Βόρειας Ελλάδας σε μια προσπάθεια να συλλέξουν στοιχεία και να ασκήσουν πιέσεις κατά της επέκτασης των μεταλλείων. Έχει δημιουργηθεί ένας χώρος, όπου κοινότητες και άτομα ζουν και αναπτύσσουν πολιτικές στρατηγικές. Το ντοκιμαντέρ «Ο Χρυσός στην εποχή της κρίσης: ο θησαυρός της Κασσάνδρας», που κυκλοφόρησε το 2012, είναι μια σπάνια σε βάθος διερεύνηση του κινήματος αντίστασης και προσφέρει μια εύγλωττη καταγραφή της καθημερινής αντίστασης στην πράξη [5].
Η συνεχιζόμενη κοινοβουλευτική πίεση οδήγησε την Κομισιόν στην απόφαση ότι οι όροι της σύμβασης παραπέμπουν σε παράνομη κρατική επιδότηση προς όφελος της εταιρείας και ότι η ελληνική κυβέρνηση θα πρέπει να πάρει πίσω 15,3 εκατ. ευρώ, συν τους τόκους. Επιπλέον, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο έκρινε ότι η μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων (ΜΠΕ) που παρουσίασε η εταιρεία δεν πληρεί κανέναν από τους στόχους της Οδηγίας-Πλαίσιο 60/2000/EK που αφορά στην κοινοτική δράση για τους υδάτινους πόρους και την απέρριψε ως ανεπαρκή [6]. Στην ίδια οδηγία αναφέρεται ότι η εξορυκτική δραστηριότητα μπορεί να είναι βιώσιμη μόνο εάν δεν αλλοιώνει το χαρακτήρα μιας περιοχής, και αναπτυξιακή εφόσον πραγματοποιείται προς το γενικότερο συμφέρον της κοινωνίας. Η ελληνική κυβέρνηση εφεσίβαλε την απόφαση και η υπόθεση εκκρεμεί. Παρά την απόφαση του δικαστηρίου και την έντονη κριτική, η ΜΠΕ εγκρίθηκε τελικά και, το Μάρτιο του 2012, 4.1 τετραγωνικά χιλιόμετρα δημόσιας δασικής έκτασης παραχωρήθηκαν στην εταιρεία για να ξεκινήσει την υλοποίηση των σχεδίων εξόρυξης.
Το περιεχόμενο μιας περιβαλλοντικής διαμάχης προσδιορίζεται από τους όρους με τους οποίους οι εμπλεκόμενοι παράγοντες αποτιμούν τα δεδομένα. Οι επιπτώσεις στο περιβάλλον και στη ζωή των σημερινών και των μελλοντικών γενεών μπορούν να αποτιμηθούν με φυσικούς ή μονεταριστικούς όρους, ή με όρους «ισχυρής» έναντι «αδύναμης» βιωσιμότητας αντίστοιχα. Για τους κατοίκους της Χαλκιδικής, η συλλογική μνήμη της ζωής του χωριού, η απώλεια των πόρων διαβίωσης και το μέλλον των επόμενων γενεών είναι αξίες που ξεπερνούν τις μονεταριστικές λογικές κόστους-οφέλους. Από την άλλη πλευρά, επιστημονικές εκτιμήσεις κάνουν, τυπικά, μια ανάλυση κόστους-οφέλους, με ποσοτικοποίηση των παράπλευρων περιβαλλοντικών επιπτώσεων, χρησιμοποιώντας τη βασική οικονομική θεωρία. Οι επιπτώσεις αυτές είναι κοινωνικές, περιβαλλοντικές και πολιτικές, και τα στοιχεία θα έπρεπε να συλλέγονται κατά τα αρχικά στάδια του έργου. Ελλείψει τέτοιων στοιχείων, όπως συμβαίνει στα ορυχεία της Χαλκιδικής, χρησιμοποιήθηκε η μέθοδος «συγκριτικής εκτίμησης οφέλους » ως «δεύτερη καλύτερη» προσέγγιση για τον υπολογισμό κόστους-οφέλους. Μια άρτια ΜΠΕ θεωρείται καθοριστικής σημασίας για να είναι επιστημονικά έγκυρη μια τέτοια μέθοδος αλλά, δυστυχώς, αυτή απουσιάζει στην περίπτωση της Χαλκιδικής, δεδομένου ότι έχει απορριφθεί από την Κομισιόν ως μη συμβατή με τα καθορισμένα πρότυπα. Η έννοια της «οικολογικής σύγκρουσης διασποράς ρύπων» χρησιμοποιείται συχνά για να απεικονίσει τις μη μετρήσιμες αξίες που εμπεριέχονται σε οποιαδήποτε τέτοια σύγκρουση, ενώ η δυναμική της εξουσίας, σχετικά με την επικρατούσα γλώσσα των εν λόγω αποτιμήσεων, μπορεί να έχει σοβαρές συνέπειες στο πώς η σύγκρουση τίθεται σε διαπραγμάτευση στο δημόσιο χώρο. Σύμφωνα με μια μελέτη που εκπονήθηκε πρόσφατα από μια ομάδα ελληνικών πανεπιστημίων χρησιμοποιώντας την προαναφερθείσα μεθοδολογία, οι ετήσιες παράπλευρες περιβαλλοντικές επιπτώσεις εκτιμώνται στα 1.3M, ενώ το σχέδιο εξόρυξης θα αυξήσει το ΑΕΠ κατά 40% και το εθνικό εισόδημα κατά 66% και θα δημιουργήσει 880 έμμεσες θέσεις εργασίας. Η αναλογία κόστους-οφέλους βρέθηκε να είναι 3.13 για την ελληνική οικονομία [7].
Μια χρυσή ευκαιρία για ανάπτυξη
Ο περιφερειακός ανταγωνισμός για τους πόρους και η ανάγκη για περιορισμό των υψηλών ποσοστών ανεργίας πιέζουν για μια σταδιακή αλλαγή στη στάση και τις πολιτικές της Ευρώπης απέναντι στην εξόρυξη. Σε άρθρο που δημοσιεύτηκε στην ηλεκτρονική έκδοση του Reuters, στις 4 Ιουλίου του 2013, με τίτλο «η αναβίωση των μεταλλείων προσφέρει ελπίδα στην κρίση που έπληξε την Ευρώπη», ένας αναλυτής του Ομίλου Πρώτων Υλών εξηγεί ότι ο αυξανόμενος εθνικισμός γύρω από τις πρώτες ύλες, σε πολλά μέρη του κόσμου, καθιστά την Ευρώπη πιο ελκυστική από τη σκοπιά της προοπτικής του πολιτικού ρίσκου [8]. Είναι σαφές ότι οι Καναδοί επενδυτές δεν αντιμετώπισαν τέτοιου είδους εθνικισμό, όταν χτύπησαν την πόρτα της Ελλάδας: οι παραχωρήσεις που αναφέρθηκαν παραπάνω (πλήρης κατοχή / χωρίς δικαιώματα για το κράτος) χορηγήθηκαν με βάση ένα νόμο που χρονολογείται από την εποχή της χούντας που η σημερινή κυβέρνηση δεν μπήκε στον κόπο να τροποποιήσει.
Από το 2009, η Ελλάδα έχει μπει στο μηχανισμό στήριξης του ΔΝΤ, της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Σύμφωνα με το Μνημόνιο, η χώρα συμφώνησε σε ένα πακέτο διάσωσης πολλών δισεκατομμυρίων υπό τον όρο της εφαρμογής προγραμμάτων διαρθρωτικής προσαρμογής και η προσέλκυση επενδύσεων θεωρείται ο μόνος δρόμος για την ανάπτυξη και τη δημιουργία θέσεων εργασίας. Λαμβανομένων υπόψη των πιέσεων που είναι εγγενείς σε κάθε ανάλογο πρόγραμμα του ΔΝΤ, προκειμένου να επιτραπούν οι άμεσες ξένες επενδύσεις, δεν προκαλεί καμιά έκπληξη το γεγονός ότι η ελληνική κυβέρνηση ενέκρινε τους αμφιλεγόμενους όρους της ΜΠΕ. Ωστόσο, το παράδοξο παραμένει, δεδομένου ότι οι όροι των παραχωρήσεων προς στην εταιρεία αφήνουν μικρό περιθώριο στην ελληνική πολιτεία να επωφεληθεί από την επένδυση αυτή. Η κλίμακα των περιβαλλοντικών επιπτώσεων και οι συνθήκες κάτω από τις οποίες αδειοδοτήθηκε το εν λόγω έργο παρουσιάζουν μια εντυπωσιακή ομοιότητα με πολλά μετα-αποικιακά έργα εκσυγχρονισμού ευρέως διαδεδομένα στον αναπτυσσόμενο κόσμο [9].
Δεν είναι η πρώτη φορά που η οικονομική κρίση χρησιμοποιείται ως πρόσχημα για την καταστροφή του περιβάλλοντος και την απεμπόληση θεμελιωδών δικαιωμάτων. Τόσο ανυπόμονος ήταν ο τότε υπουργός οικονομικών να εγκρίνει τη ΜΠΕ και να υπογράψει την επενδυτική συμφωνία με την Hellas Gold (η ελληνική θυγατρική της καναδικής El Dorado) και τόσο αποφασισμένος να τη φτάσει μέχρι το τέρμα, που, ουσιαστικά, κανείς δεν μπορούσε να σταθεί εμπόδιο στο δρόμο του. Σίγουρα όχι η διαμαρτυρία των κατοίκων της περιοχής, οι οποίοι επρόκειτο σύντομα να κατηγορηθούν για σχηματισμό και συμμετοχή σε τρομοκρατική οργάνωση.
Η κρίσιμη καμπή ήταν στις 21 Οκτωβρίου 2012, όταν περίπου 2.500 διαδηλωτές έδωσαν μάχη με περισσότερους από 200 αστυνομικούς, κατά μήκος του δασικού δρόμου που οδηγεί στο κοίτασμα χρυσού-χαλκού των Σκουριών, με 14 συλλήψεις. Η απάντηση ήρθε το βράδυ της 16 Φεβρουαρίου, όταν περίπου 40 κουκουλοφόροι εισέβαλαν σε εργοτάξιο των Σκουριών στο δάσος, έβαλαν φωτιά στα μηχανήματα και τα οχήματα και περιέλουσαν τρεις φρουρούς με καύσιμα, απειλώντας να τους κάψουν ζωντανούς. Η Eldorado εκτίμησε τη ζημιά από την εμπρηστική επίθεση σε 1 εκατ. δολάρια. Δύο άνδρες συνελήφθησαν και άλλοι 18 είναι υπό έρευνα.
Δημιουργώντας ανησυχίες για δήθεν τρομοκρατική δραστηριότητα και απειλή για την κοινωνική τάξη, οι αστυνομικές δυνάμεις επέβαλαν ένα καθεστώς κατοχής, διενεργώντας συνεχείς κατ’ οίκον έρευνες, ανακρίσεις, συλλήψεις, λήψη δια της βίας 16 δειγμάτων DNA, καθώς και αυθαίρετες κρατήσεις· μια Οργουελιανή πραγματικότητα που βίωσαν οι κάτοικοι της Ιερισσού και των γειτονικών περιοχών. Μια 76χρονη κλήθηκε στο τοπικό αστυνομικό τμήμα αντιμέτωπη με κατηγορίες για «χρήση παράνομη βίας», κατά τη συμμετοχή της στη διαδήλωση του Ιουνίου του 2013 και τον αποκλεισμό του δρόμου που οδηγεί στο εργοτάξιο στις Σκουριές. Τριανταπέντε ακόμη κάτοικοι της περιοχής αντιμετωπίζουν ακριβώς τις ίδιες κατηγορίες, για διαδηλώσεις και αποκλεισμούς δρόμων τον Απρίλιο του 2013. Και δεν ήταν μόνο αυτά. Στις 23 Οκτωβρίου 2013, η ΕΣΗΕΑ κατήγγειλε την Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών για υποκλοπή συνομιλιών με εθνικά και διεθνή ΜΜΕ για τα γεγονότα στις Σκουριές, με σκοπό τη χρήση τους ως αποδεικτικά στοιχεία στο δικαστήριο εναντίον των κατηγορουμένων.
Η κινητοποίηση των κατοίκων και η πρωτοφανής καταστολή που ακολούθησε προκάλεσαν σύντομα ένα διεθνές κύμα υποστήριξης και αλληλεγγύης μέσα από πλατφόρμες και κοινωνικά δίκτυα. Το «πεδίο της μάχης» έπαψε να είναι η κεντρική σκηνή για τις κινητοποιήσεις. Ποικίλες μορφές αντίστασης αναδύθηκαν σε τοπικό, εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο, οι τοπικές διαδηλώσεις συνεχίστηκαν μαζί με τη διεθνή υποστήριξη, την άσκηση πιέσεων κ.λπ. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να αποσυρθεί σταδιακά η αστυνομία και να δώσει τη θέση της στη North Star, μια ιδιωτική εταιρεία φύλαξης του χώρου και του εξοπλισμού. Στις 16 Δεκ. του 2013, 150 εργαζόμενοι της North Star απολύθηκαν και εμφανίστηκαν στην πλατεία του Στρατωνίου για να διαμαρτυρηθούν, διότι η El Dorado Gold αποφάσισε να προσλάβει άλλη εταιρεία φύλαξης, την «Blackwater», τον διαβόητο διεθνή ιδιωτικό στρατό, γνωστό στον πολύ κόσμο από την ανάμειξή του στους πολέμους στο Ιράκ και στο Αφγανιστάν. Οι διαδηλωτές κρατούσαν ένα πλακάτ που έγραφε: «Έξω οι δολοφόνοι των λαών».
Η διαφθορά και τα κυρίαρχα ΜΜΕ
Μια ανοιχτή επιστολή προς την Εθνική Ομοσπονδία Εκδοτικών Ενώσεων από την Συντονιστική Επιτροπή των πληττόμενων κοινοτήτων έλεγε: «Τις τελευταίες μέρες…..οι κάτοικοι των πόλεων και των χωριών μας έχουν στοχοποιηθεί από συγκεκριμένο κομμάτι των ΜΜΕ, που μας εμφανίζουν συστηματικά ως ‘τρομοκράτες’. Δεν είναι μόνο η άνιση κατανομή του τηλεοπτικού χρόνου, αλλά συχνά βλέπουμε και μια τηλεοπτική ‘πραγματικότητα’ κομμένη και ραμμένη στις ανάγκες των δελτίων των 20:00. Από τον άμβωνα της τηλε-δημοκρατίας και τις σελίδες των φιλοκυβερνητικών εφημερίδων δεν γίνεται καμία αναφορά στις επανειλημμένες παραβιάσεις των ανθρωπίνων και των συνταγματικών δικαιωμάτων μας, στη συνεχή παρακολούθηση από την αστυνομία της προσωπικής μας ζωής, στην παραβίαση των δικαιωμάτων των δικηγόρων μας, στις πολύωρες απαγωγές και εξαφανίσεις πολιτών, στην αφόρητη πίεση να δώσουμε δείγματα για DNA. Το κράτος δικαίου καταργείται καθημερινά στις πόλεις μας και οι δημοσιογράφοι κάνουν ότι δε βλέπουν τίποτα». (sos.halkidiki fact sheet,2012)
Η τακτική των κυρίαρχων ΜΜΕ, όσον αφορά στα γεγονότα και στα ζητήματα γύρω από την επένδυση στις Σκουριές, είναι διττή. Πρώτον, η συντριπτική πλειονότητα της Τηλεόρασης και του Τύπου δεν αναφέρονται ποτέ στις εκδηλώσεις και στις διαδηλώσεις που οργανώνονται στην περιοχή ή στις γύρω πόλεις, στις οποίες συχνά συμμετέχουν δεκάδες χιλιάδες κόσμου και οι οποίες είναι οι μεγαλύτερες διαδηλώσεις σ’ όλα αυτά τα χρόνια της λιτότητας στην Ελλάδα.
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η αναφορά της εφημερίδας «Καθημερινή» στη διαδήλωση της 9ης Σεπτεμβρίου 2012 και στην αστυνομική καταστολή. Σε ένα άρθρο με τίτλο «Αποφασιστικότητα για την αντιμετώπιση των άκρων», ο ανώνυμος συντάκτης υποστήριξε ότι η πάλη ενάντια στην επέκταση των εξορυκτικών δραστηριοτήτων είναι ισοδύναμη με τη δράση ακροδεξιών ομάδων, χαρακτηρίζοντας τους διαδηλωτές ως «αριστερά τάγματα εφόδου». Δεν υπήρξε η παραμικρή δημοσιογραφική αναφορά στις αιτιάσεις που προέβαλαν οι κάτοικοι των γύρω χωριών σχετικά με τις παράνομες δραστηριότητες της εταιρείας. Η πληροφόρηση για τα γεγονότα ήταν σπάνια, αν δεν απουσίαζε τελείως, υποβαθμίζοντας έτσι τη σημασία τους.
Δεύτερον, τα κυρίαρχα ΜΜΕ εφάρμοσαν τη μέθοδο της επιλεκτικής κάλυψης των γεγονότων, μεταδίδοντας αποκλειστικά τις απόψεις της κυβέρνησης και της εταιρείας, επιδιώκοντας να τις εδραιώσουν ως την «κυρίαρχη αλήθεια». Το γεγονός της συνεχούς επανάληψης μιας αναφοράς εκπροσώπων του υπουργείου Περιβάλλοντος σε ένα παρόμοιο έργο εξόρυξης της El Dorado Α.Ε. στην άψογη περιβαλλοντικά Φινλανδία, σε συνδυασμό με την αποσιώπηση εκθέσεων εγχώριων και διεθνών επιστημονικών φορέων σχετικά με τις καταστροφικές συνέπειες για το περιβάλλον, είναι ένα ενδεικτικό παράδειγμα της εξυπηρέτησης συγκεκριμένων συμφερόντων από τα κυρίαρχα ΜΜΕ. Με αυτόν τον τρόπο, η «κυρίαρχη αλήθεια» καθιερώνεται ως το μόνο μέσο για την ερμηνεία των γεγονότων και η συγκεκριμένη επενδυτική δραστηριότητα εμφανίζεται ως ασφαλής, αναγκαία και χωρίς κανένα κίνδυνο για το περιβάλλον.
Η πολιτική οικονομία των ελληνικών ΜΜΕ έχει μεγάλο ενδιαφέρον και έχει εξεταστεί ενδελεχώς, τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο, μετά την οικονομική ύφεση στην Ελλάδα το 2009. Ο σταδιακός θάνατος κυρίαρχων ΜΜΕ που είχαν μια κριτική ματιά απέναντι στο μνημόνιο που υπέγραψε η Ελλάδα με την Τρόικα (ΔΝΤ, ΕΚΤ,ΕΕ), άφησε χώρο ελεύθερο για την εμφάνιση ενός «μνημονίου συναίνεσης». Όχι μόνο είναι μεγαλύτερη η πίεση προς στους δημοσιογράφους για την προώθηση των μέτρων λιτότητας, αλλά έχει επέλθει και μια δραστική μείωση των διαφορετικών φωνών: το 63% του τηλεοπτικού χρόνου που αφιερώνεται στα κόμματα πάει στην κυβέρνηση, ενώ οι εκπρόσωποι της τρόικας ή οι αναφορές των δημοσιογράφων σ’ αυτήν καταλαμβάνουν το 57% των τηλεοπτικών δελτίων ειδήσεων (Ιούνιος-Δεκέμβριος 2013). Και ακόμη ένα εντυπωσιακό νούμερο: η Ελλάδα έπεσε από την 35η στην 84η θέση στην Ελευθερία του Τύπου μεταξύ 2009-2013 (Σμυρναίος, 2013). Η στάση αυτή των κυρίαρχων ΜΜΕ φωτίζει τις σχέσεις διαπλοκής [10]. Παρεμπιπτόντως, ο ιδιοκτήτης του μεγαλύτερου μιντιακού ομίλου, του ΔΟΛ, είναι ο κ. Γιώργος Μπόμπολας, που είναι και ο ιδιοκτήτης της Hellas Gold SA.
Η τοπική κοινωνία αντιστέκεται
Το σχέδιο για φιλελεύθερου τύπου ειρήνη στη μεταδικτατορική Ελλάδα έχει διαλυθεί. Η ανάλυση του σημερινού δημοκρατικού ελλείμματος ξεπερνά το στόχο αυτού του κειμένου, ωστόσο, ανεξέλεγκτη αστυνομική βία και αυθαίρετες συλλήψεις αναφέρονται σχεδόν σε καθημερινή βάση στα λίγα ελεύθερα ΜΜΕ που έχουν απομείνει. Όλα αυτά, σε συνδυασμό με την απαγόρευση των συγκεντρώσεων σε κεντρικούς δρόμους, της επιστράτευσης των δημοσίων υπαλλήλων, την αναβίωση των νεοναζί και τη διαφθορά στην καρδιά των ίδιων των θεσμών που εγγυώνται τις δημοκρατικές και διαφανείς διαδικασίες, είναι δείκτες μιας εύθραυστης –μετά το 1974– κοινωνικής και πολιτικής συναίνεσης. Πρέπει να τεθούν και πάλι οι όροι για το νέο κοινωνικό συμβόλαιο, καθώς η χώρα αγωνίζεται να αντιμετωπίσει τα κοινωνικά και οικονομικά συντρίμμια της λιτότητας. Τα γεγονότα στις Σκουριές δεν είναι παρά ένα μόνο δείγμα του πώς το κράτος και η δύναμη των μέσων ενημέρωσης, ως τεχνική της εξουσίας, δημιουργεί ρήξεις με την καθημερινή ζωή των ανθρώπων.
Η παρουσία της μεταλλευτικής εταιρίας και η κλίμακα των δραστηριοτήτων της είναι μια πρόκληση για τις συνήθεις μορφές οργάνωσης μιας κοινότητας και των τοπικών κρατικών θεσμών. Οι εκπρόσωποι των τοπικών αρχών χωρίζονται σε εκείνους που υποστηρίζουν το έργο και υπογράφουν συμφωνίες με την εταιρεία και σε εκείνους που αντιτίθενται και προσχωρούν στο δίκτυο της αντίστασης. Εδαφικές διενέξεις και περιβαλλοντικοί κίνδυνοι απειλούν τις παραδοσιακές μορφές απασχόλησης (τη γεωργία, την αλιεία κλπ) και τις διαφορετικές μορφές λαϊκής κινητοποίησης ενάντια στον επιχειρηματικό γίγαντα, όπως και η απόφαση να δουλέψει κάποιος ή όχι στα μεταλλεία βάζει σε δοκιμασία τα θεμελιώδη συστατικά της κοινότητας που παραδοσιακά στηρίζεται στις οικογενειακές και εργασιακές σχέσεις. Η θεσμοποιημένη εξουσία που εμφανίζεται ως ιδεολογία με τη μάσκα της ανάπτυξης και ο αγώνας των κατοίκων για τη διαφύλαξη του περιβάλλοντος απέναντι στη δραστηριότητα της El Dorado συγχωνεύονται στον αγώνα εναντίον μιας ιδεολογίας που θέτει το δόγμα «ανάπτυξη με κάθε κόστος» στο κέντρο της νεοφιλελεύθερης θεωρίας για την καταχρεωμένη Ελλάδα.
Η τακτική του «διαίρει και βασίλευε», που με τόση επιμέλεια εφάρμοσαν η κυβέρνηση και ένα μεγάλο τμήμα των κυρίαρχων ΜΜΕ δεν έχει αποδώσει τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Η απάντηση της τοπικής κοινωνίας στις διώξεις, στις παραβιάσεις και στις καταγγελίες ήταν και εξακολουθεί να είναι δυναμική. Οι καθημερινές τους κινητοποιήσεις και η επαναπολιτικοποίησή τους υποδηλώνουν τη συνεχιζόμενη αντίσταση. Όταν οι κυβερνητικοί, δικαστικοί και μιντιακοί θεσμοί στρέφονται με τέτοια επιμονή ενάντια σε μια κοινότητα, τότε άλλοι, αυτόνομοι φορείς έρχονται να καταλάβουν αυτό το θεσμικό κενό και να εισαγάγουν διαδικασίες που απηχούν την τοπική εμπειρία και ικανοποιούν τις ανάγκες της συγκεκριμένης κοινότητας. Η τακτική των κατοίκων είναι ευέλικτη, επινοητική και ευπροσάρμοστη στον αγώνα τους κατά των θεσμοθετημένων μορφών ελέγχου και καταναγκασμού. Την Κυριακή 19 Γενάρη του 2014, εν όψει των αυτοδιοικητικών εκλογών που πρόκειται να διεξαχθούν τον Μάιο, πάνω από 3000 ψηφοφόροι από πέντε χωριά του Δήμου Αριστοτέλη, με το σύνθημα «Πρωτοβουλία Ενότητας», πήραν μέρος σε μυστική ψηφοφορία με σκοπό να επιλέξουν έναν από τους τρεις υποψηφίους, όλους μέλη του κινήματος κατά της εξόρυξης στην περιοχή, ο οποίος θα εκπροσωπήσει το κίνημα στις τοπικές εκλογές. Εδώ είναι που οι αυτόνομοι φορείς συναντιούνται με το φιλελεύθερο μοντέλο και δημιουργούν αυτό που ο Oliver Richmond ονομάζει υβριδικούς χώρους [11]. Με άλλα λόγια, είναι ένα παράδειγμα δημιουργίας χώρου με σκοπό την πολιτική χειραφέτηση.
———-
[1] http://europa.eu/rapid/press-release_IP-08-1927_en.htm?locale=en
[2] For more information on the investment and impacts please visit http://soshalkidiki.files.wordpress.com/2012/11/impacts-of-gold-mining.pdf (in english)
[3] ibid: 162
[4] Martinez-Alier, J (2001) Mining conflicts, environmental justice, and valuation, Journal of Hazardous Material. 86, 153-170
[5] http://www.exandasdocumentaries.com/gr/documentaries/chronologically/2012-2013/330-xrysos-sta-xronia-tis-krisis-o-thisavros-tis-kassandras
[6] The Kakkavos mountain supplies water to the entire N.E. Halkidiki.The proposed mining activity will directly and irreversibly affect the region’s water resources. The EIA does not meet any of the goals of the Framework Directive 60/2000/EK – “Establishing a framework for Community action in water policy” which has been incorporated into Greek law
[7] A.Kontogianni, D.Damigos, C.Tourkolias, M.Skourtos (2012) ‘The social cost of mining: the case of gold mining in Chalkidiki’. Presented at the 3rd International Conference of Industrial and Hazardous Waste Management, Crete
[8] http://www.reuters.com/article/2013/07/04/mining-europe-idUSL5N0F92SQ20130704
[9] Watts, Michael J. (2004) Antinomies of Community: Some Thoughts on Geography, Resources and Empire, Transactions of the Institute of British Geographers, New Series, Vol. 29, No. 2 pp234-
[10] See also “Greece’s triangle of power”(Reuters Special Report 21.12.2012)
[11] Oliver Richmond, Resistance and the Post-Liberal Peace’ Millenium Journal 2010 (38) 3 pp 680
Πηγή: x-pressed.org
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου