Ιστορικό Ντοκουμέντο: Η «Ματωμένη Κυριακή» και το τέλος του «πατερούλη»

tvxs

Somporo: Ο λόγος της αναδημοσίευσης πέρα από τον ιστορικό είναι τα αιτήματα των εργατών.

Την Κυριακή 9 Ιανουαρίου του 1905 πλήθος κόσμου κατεβαίνει στους δρόμους της Αγίας Πετρούπολης διεκδικώντας εργατικά και κοινωνικά δικαιώματα. Οι εργάτες βρήκαν απέναντί τους τον τσαρικό στρατό, ο οποίος είχε σαφή εντολή να μην πλησιάσει κανείς τα Χειμερινά Ανάκτορα στα οποία κατευθυνόταν το πλήθος. Ο στρατός επιτίθεται στο πλήθος, που ουρλιάζει από πόνο αλλά και οργή εγκλωβισμένο στην ίδια του τη μαζικότητα χωρίς τρόπο διαφυγής. Εκείνη την ημέρα οι εργάτες σε κείμενό τους παρουσίαζαν τα αιτήματά τους στέλνοντας το τελευταίο τους μήνυμα στον Τσάρο και δίνοντάς του την ευκαιρία να διατηρήσει το «μύθο του πατερούλη». Το tvxs.gr δημοσιεύει το πλήρες κείμενο της διακήρυξης των εργατών, ένα ιστορικό ντοκουμέντο, το οποίο περιλαμβάνεται και στο βιβλίο του αναρχικού Βσέβολοντ Μιχαήλοβιτς Έιχενμπάουμ, πιο γνωστού με το ψευδώνυμο  Βολίν, «Η Άγνωστη Επανάσταση». Ο Βολίν πήρε ενεργό μέρος στα γεγονότα και μεταφέρει στο βιβλίο του σημαντικές πληροφορίες από την περίοδο αλλά και τη «Ματωμένη Κυριακή» που ουσιαστικά αποτελεί τον προάγγελο της Ρωσικής Επανάστασης, η οποία σημάδεψε την παγκόσμια ιστορία και άλλαξε οριστικά την πορεία των σύγχρονων κοινωνιών.

Του Παναγιώτη Κωνσταντίνου.

Ο Μύθος του Τσάρου.
Διαβάζοντας το κείμενο των απεργών εύκολα μπορεί κανείς να παρατηρήσει πως σε ορισμένα σημεία εκφράζεται ένας υπερβολικός σεβασμός για τον Τσάρο. Ο λόγος, όπως αναφέρει και ο Βολίν στο βιβλίο του, ήταν πως στη ρωσική κοινωνία επικρατούσε μέχρι τη «Ματωμένη Κυριακή», ο μύθος του «πατερούλη Τσάρου». Ο Τσάρος αναγνωριζόταν ως κάτι ανώτερο, πάνω από τους κοινούς θνητούς,  και ήθελε πάντα το καλό των παιδιών του, αλλά τα προνομιούχα στρώματα, θέλοντας να διατηρήσουν τα δικαιώματά τους και τα πλεονεκτήματά τους έμπαιναν ανάμεσα σε εκείνον και το λαό για να εμποδίσουν την επαφή του «πατέρα» με τα «παιδιά» του.

Ο «μύθος του Τσάρου» ήταν κυρίαρχη νοοτροπία κυρίως στον αγροτικό κόσμο, όμως σταδιακά τον 19^ο αιώνα αποτέλεσε βασικό χαρακτηριστικό του μεγαλύτερου μέρους της ρωσικής κοινωνίας, παρά την ολοένα μεγαλύτερη δυσαρέσκεια και τις ολοένα συχνότερες ατομικές ή τοπικές ανταρσίες.

Ιστορικό ντοκουμέντο. Το πλήρες κείμενο των απεργών εργατών προς τον Τσάρο στο οποίο παρουσιάζουν τα αιτήματά τους, που σε αρκετά σημεία παραμένουν επίκαιρα:

«Εμείς οι εργάτες της Αγίας Πετρούπολης,οι γυναίκες μας, τα παιδιά μας, οι γονείς μας, γέροντες χωρίς έσοδα, ήρθαμε Τσάρε σε Σένα για να ζητήσουμε δικαιοσύνη και προστασία.

Έχουμε καταντήσει ζητιάνοι. Κατατυραννιόμαστε, συντριμμένοι κάτω από το βάρος μιας εξουθενωτικής εργασίας, φορτωμένοι προσβολές και βρισιές. Δεν θεωρούμαστε ανθρώπινα πλάσματα αλλά μας μεταχειρίζονται σα σκλάβους που οφείλουν να υπομένουν βουβά τη θλιβερή τους μοίρα. Τα ανεχτήκαμε καρτερικά όλα αυτά. Να όμως που τώρα μας γκρεμίζουν στα κατάβαθα της αβύσσου όπου μονάχα η αυθαιρεσία και η άγνοια θα μας απομείνουν. Μας πνίγουν κάτω από το βάρος του δεσποτισμού και μιας μεταχείρισης αντίθετης σε κάθε ανθρώπινο νόμο.

Οι δυνάμεις μας δεν αντέχουν άλλο, Τσάρε! Έφτασε η αποφασιστική στιγμή όπου αληθινά είναι καλύτερος ο θάνατος από την παράταση των ανυπόφορων βασάνων μας. Να και γιατί σταματήσαμε την εργασία και πληροφορήσαμε τ’ αφεντικά μας πως δεν θα την αναλάβουμε προτού υπογράψουν τα δίκαια αιτήματά μας.

Τους ζητήσαμε πολύ λίγα πράγματα, κι όμως, χωρίς αυτά τα λίγα η ζωή μας δεν είναι ζωή, είναι κόλαση, αιώνιο μαρτύριο. Η πρώτη μας παράκληση ζητούσε από τ’ αφεντικά μας να λάβουν υπόψη τους τις ανάγκες μας σε συμφωνία μαζί μας. Και αρνήθηκαν! Ακόμα και το δικαίωμα να συζητήσουμε τις ανάγκες μας αμφισβητήθηκε με το πρόσχημα πως ο νόμος δε μας αναγνωρίζει αυτό το δικαίωμα.

Το αίτημα μας για οκτάωρη ημερήσια εργασία απορρίφθηκε σαν παράνομο. Ζητήσαμε κατόπιν τον καθορισμό, ύστερα από συνεννόηση μαζί μας, των ημερομισθίων μας, τη διαιτησία  σε περίπτωση παρεξηγήσεων ανάμεσα σε εμάς και την εσωτερική διοίκηση του εργοστασίου, την αύξηση σε ένα ρούβλι την ημέρα των ημερομισθίων των ανειδίκευτών εργατών, αντρών και γυναικών, την κατάργηση της υπερωρίας, την επισκευή των εργαστηρίων έτσι ώστε η εργασία να μην προκαλεί θανάτους από ρεύματα αέρα, βροχή και χιόνι... Ζητήσαμε ακόμα περισσότερες φροντίδες για εκείνους που αρρωσταίνουν και επίσης οι προσταγές που μας δίνουν να μην συνοδεύονται από βρισιές.

Όλα αυτά τα αιτήματα απορρίφθηκαν σαν αντίθετα με το νόμο. Και μάλιστα το γεγονός ότι τα διατυπώσαμε ερμηνεύτηκε σαν έγκλημα. Η επιθυμία να βελτιώσουμε την κατάστασή μας θεωρήθηκε από τα αφεντικά μας ως αυθάδεια απέναντί τους.

Αυτοκράτορα! Μαζευτήκαμε εδώ πάνω από 300.000 άνθρωποι. Κι όμως όλοι εμείς δεν είμαστε παρά φαινομενικά μονάχα άνθρωποι. Γιατί στην πραγματικότητα δεν έχουμε κανένα ανθρώπινο δικαίωμα. Μας απαγορεύεται να μιλάμε, να σκεφτόμαστε να συγκεντρωνόμαστε για να συζητάμε τις ανάγκες μας, να παίρνουμε μέτρα για να βελτιώσουμε την κατάστασή μας.

Όποιος από εμάς τολμήσει να υψώσει τη φωνή υπέρ της εργατικής τάξης ρίχνεται στη φυλακή ή εξορίζεται. Το να έχει κανένας καλή καρδιά, ευαίσθητη ψυχή θεωρείται έγκλημα. Το να δείχνει αδερφικά αισθήματα σε έναν δυστυχισμένο, έναν παρατημένο, ένα θύμα, έναν βασανισμένο, είναι αποτρόπαιο έγκλημα.

Τσάρε! Συμβιβάζεται αυτό με τις εντολές του Θεού ελέω του οποίου βασιλεύεις; Με τέτοιους νόμους αξίζει να ζει κανείς; Δεν θα ήταν προτιμότερο για όλους μας, τους Ρώσους εργάτες, να πεθαίναμε, αφήνοντας τους κεφαλαιούχους και τους ανώτερους υπαλλήλους να ζουν μοναχοί τους και να απολαμβάνουν τη ζωή;

Αυτό είναι το μέλλον που μας περιμένει Κύριε. Και για αυτόν το λόγο μαζευτήκαμε μπροστά στα τείχη του ανακτόρου Σου. Ελπίζουμε να βρούμε, περιμένουμε εδώ να βρούμε την τελευταία σανίδα σωτηρίας. Μην αρνηθείς να βοηθήσεις το λαό Σου να βγει από το βάραθρο των εκτός νόμου, όπου δεν υπάρχει παρά αθλιότητα και άγνοια. Δώσ’ του μια ευκαιρία, ένα μέσο να εκπληρώσει τον αληθινό του προορισμό. Λευτέρωσέ τον από την ανυπόφορη καταπίεση του γραφειοκράτη. Γκρέμισε το τείχος που Σε χωρίζει από αυτόν και κάλεσε τον να κυβερνήσει από κοινού τη χώρα μαζί Σου.

Είσαι σταλμένος εδώ κάτω για να οδηγήσεις τον λαό στην ευτυχία. Οι υπάλληλοι σου όμως, κομμάτι με κομμάτι, μας αρπάζουν την ευτυχία και δεν προορίζουν για μας τίποτα άλλο από τον πόνο και την ταπείνωση.

Εξέτασε τα αιτήματά μας με προσοχή και χωρίς οργή. Διατυπώθηκαν όχι για κακό, αλλά για το καλό, το δικό μας καλό, Κύριε, όσο και για το δικό Σου. Δε μιλάει η αυθάδεια αλλά η συνείδηση της γενικής αναγκαιότητας που είναι το να τελειώνουμε με την τωρινή ανυπόφορη κατάσταση πραγμάτων.

Η Ρωσία είναι πολύ μεγάλη, οι ανάγκες της πολλαπλότατες για να μπορεί να τη διευθύνει μια κυβέρνηση από γραφειοκράτες και μόνο. Είναι απόλυτα αναγκαίο να συμμετέχει ο λαός γιατί μόνο αυτός γνωρίζει τις ανάγκες του.

Μην αρνηθείς λοιπόν βοήθεια στο λαό Σου. Δώσε, χωρίς αργοπορία, στους αντιπροσώπους όλων των τάξεων της χώρας την προσταγή να συγκεντρωθούν. Να αντιπροσωπεύονται κεφαλαιούχοι και εργάτες. Να διαλέξουν και οι ανώτεροι δημόσιοι υπάλληλοι, οι ιερείς, οι γιατροί και οι καθηγητές τους εκπροσώπους τους. Να είναι όλοι ελεύθεροι να εκλέξουν όποιον τους αρέσει. Για αυτό επέτρεψε τη διαδικασία για εκλογές μιας Συντακτικής Συνέλευσης κάτω από το καθεστώς καθολικής ψηφοφορίας.

Αυτό είναι το κύριο αίτημά μας, κι από αυτό εξαρτώνται όλα. Θα ήταν το καλύτερο, το μοναδικό αληθινό βάλσαμο για τις ανοικτές πληγές μας. Αν δεν το απλώσουμε πάνω τους θα μείνουν χαίνουσες και θα φέρουν το θάνατο μας.

Δεν υπάρχει πανάκεια για όλα τα βάσανά. Χρειάζονται πολλά φάρμακα. Θα τα απαριθμήσουμε αμέσως τώρα. Σου ανοίγουμε την καρδιά μας Κύριε μιλώντας Σου ειλικρινά όπως σε πατέρα.

Τα ακόλουθα μέτρα είναι απαραίτητα:
Στην πρώτη ομάδα βρίσκονται τα μέτρα ενάντια στην απουσία κάθε δικαιώματος και την άγνοια από την οποία υποφέρει ο ρωσικός λαός. Τα μέτρα αυτά περιλαμβάνουν:
 

• Την ελευθερία και το απαραβίαστο του προσώπου, ελευθερία του λόγου, Τύπου, συνεταιρισμού και συνείδησης για θρησκεία, χωρισμός Εκκλησίας και Κράτους
• Γενική υποχρεωτική εκπαίδευση με έξοδα του Κράτους
• Ευθύνη των υπουργών απέναντι στο έθνος, εγγύηση για τη νομιμότητα των διοικητικών μεθόδων
• Ισότητα όλων ανεξαίρετα των ατόμων απέναντι στο νόμο
• Άμεση απελευθέρωση όσων έχουν υποφέρει για τις πεποιθήσεις τους

Στη δεύτερη ομάδα βρίσκονται τα μέτρα ενάντια στη φτώχεια
 

• Κατάργηση έμμεσων φόρων. Επιβολή άμεσου και προοδευτικού φόρου εισοδήματος
• Ακύρωση των οφειλών για την εξαγορά γαιών
• Φτηνή πίστωση 
• Βαθμιαία παράδοση της γης στο λαό

Η τρίτη ομάδα περιλαμβάνει τα μέτρα ενάντια στη συντριβή της εργασίας από το κεφάλαιο
 

• Προστασία με νόμο της εργασίας
• Ελευθερία των εργατικών ενώσεων που έχουν συσταθεί με σκοπό τη συνεργασία και για τη διευθέτηση των επαγγελματικών ζητημάτων
• Ημέρα εργασίας οκτώ ωρών και περιορισμό υπερωριών
• Ελευθερία αγώνα ανάμεσα σε εργασία και κεφάλαιο
• Συμμετοχή αντιπροσώπων των εργατικών τάξεων στην επεξεργασία νόμου σχετικού με τις ασφαλίσεις του Κράτους για τους εργάτες
• Κανονικό ημερομίσθιο

Ορίστε Κύριε οι κυριότερες ανάγκες μας. Πρόσταξε να ικανοποιηθούν. Ορκίσου μας ότι θα γίνει, και θα κάνεις τη Ρωσία ευτυχισμένη και δοξασμένη και το όνομά Σου θα γραφτεί για πάντα στις καρδιές μας και στις καρδιές των παιδιών μας και των παιδιών των παιδιών μας.

Αλλά αν δεν μας δόσεις την υπόσχεσή Σου, αν δεν δεχτείς την αίτησή μας είμαστε αποφασισμένοι να πεθάνουμε εδώ σε αυτόν το χώρο μπροστά στο ανάκτορό Σου, γιατί δεν έχουμε πουθενά αλλού να πάμε, ούτε και κανένα λόγο να πάμε αλλού. Για μας δύο μονάχα δρόμοι υπάρχουν: Ο ένας οδηγεί στην ελευθερία και την ευτυχία, ο άλλος στον τάφο.  Δείξε μας τον έναν από τους δρόμους αυτούς Τσάρε και θα τον ακολουθήσουμε έστω και αν μας οδηγήσει στο θάνατο. Ας γίνουν οι ζωές μας ολοκαύτωμα για την ετοιμοθάνατη Ρωσία: Δεν θα λυπηθούμε τη θυσία. Τις προσφέρουμε με χαρά».

Το κείμενο διαβαζόταν στο πλήθος αρκετές ημέρες πριν την μεγάλη πορεία, ημέρες πριν από την «Ματωμένη Κυριακή». Όλοι το υπέγραφαν κάποιοι καλούσαν τους εργάτες που συγκεντρώνονταν σε αίθουσες να ορκιστούν πως δεν θα λιποψυχήσουν και θα συμμετάσχουν στην πορεία, αλλά και να ορκιστούν πως αν ο Τσάρος δεν ικανοποιήσει τα αιτήματά τους και αντιπαρατάξει τα όπλα τότε «δεν θα υπάρχει πια Τσάρος». «Θα έχει την κατάρα μας και αυτός και όλη η δυναστεία του. Ορκιστείτε πως δεν θα ξεχάσετε ποτέ την προδοσία».

Όμως η απόφαση του καθεστώτος είχε ήδη παρθεί. Οι εργάτες δεν θα έπρεπε να πλησιάσουν στα Χειμερινά Ανάκτορα και αν το προσπαθούσαν τότε ο στρατός θα απαντούσε με πυρά.
Την Κυριακή 9 Ιανουαρίου του 1905 πλήθος κόσμου άρχιζε να κατεβαίνει στους δρόμους της στρατοκρατούμενης Αγίας Πετρούπολης. Τείχη στρατιωτών υψώνονταν σε διάφορα σημεία της πόλης. Η πορεία όμως συνεχώς δυνάμωνε και το πλήθος γινόταν ακόμα μεγαλύτερο. Τα μυδραλιοβόλα άνοιξαν πυρ και άρχισαν να χτυπάν το πλήθος από μικρή απόσταση, ένα πλήθος, που όπως αναφέρει ο Βολίν στο βιβλίο του, ούρλιαζε από φόβο, από πόνο αλλά και από οργή. Ένα τεράστιο πλήθος που δεν μπορούσε ούτε να προχωρήσει, ούτε και να υποχωρήσει, περιορισμένο από την ίδια του τη μάζα που του απαγόρευε κάθε κίνηση, γνώρισε αυτό που αργότερα θα ονομαστεί «λουτρό αίματος».
Ο ιερέας Γκέοργκι Γκαπόν, οργανωτής και επικεφαλής του εργατικού κινήματος του 1905, γλίτωσε από τα πυρά του στρατού και φυγαδεύτηκε από φίλους στο εξωτερικό για να προστατευτεί από το μένος του Τσάρου. Αφήνοντας τη Ρωσία έστειλε ένα σύντομο μήνυμα στους εργάτες:

«Εγώ ιερέας καταριέμαι όλους εκείνους τους αξιωματικούς και στρατιώτες που τούτη την ώρα σφάζουν τους αθώους, τους αδερφούς, γυναίκες και παιδιά. Καταριέμαι όλους τους καταπιεστές του λαού. Στέλνω την ευλογία μου στους στρατιώτες που συντρέχουν το λαό στην προσπάθειά του για την ελευθερία. Τους απαλλάσσω από τον όρκο πίστης που έδωσαν στον τσάρο, στον προδότη τσάρο που με τις προσταγές του έχυσε το αίμα του λαού».

Παράλληλα, σε μία νέα του διακήρυξη έγραψε: «Σύντροφοι εργάτες δεν υπάρχει πια τσάρος! Χείμαρροι αίματος χύθηκαν σήμερα ανάμεσα σε κείνον και το ρωσικό λαό. Ήρθε η ώρα να αναλάβουν χωρίς αυτόν οι Ρώσοι εργάτες τον αγώνα για την ελευθερία του λαού. Έχετε την ευλογία μου για τους αγώνες αυτούς. Αύριο θα βρίσκομαι ανάμεσά σας. Σήμερα εργάζομαι για την υπόθεσή μας». Το δύο αυτά μηνύματα διαδόθηκαν ευρύτατα σε όλη τη χώρα.

Η 9^η Ιανουαρίου του 1905 θα μείνει στην ιστορία ως «Ματωμένη Κυριακή» και ως το προμήνυμα για τη μεγαλύτερη επανάσταση του 20^ου αιώνα και μία από τις σημαντικότερες στιγμές της παγκόσμιας ιστορία, την Επανάσταση των Μπολσεβίκων.