Πηγή : agrioskylo
Ακόμα ένα κείμενο για το τι είναι αναρχισμός και αναρχία γιατί πάλι εξακολουθώ να διαβάζω άπειρα πράγματα για το τι αποκαλείται ένας αναρχικός από ανθρώπους που προφανώς δεν έχουν ιδέα για το τι ξεστομίζουν ή γράφουν..
Ο αναρχισμός είναι μια έκφραση της πάλης ενάντια στην καταπίεση και
την εκμετάλλευση, μια γενίκευση των εμπειριών και των αναλύσεων των
εργαζόμενων για το τι είναι λάθος στο παρόν σύστημα και μια έκφραση των
ελπίδων και των ονείρων μας για ένα καλύτερο μέλλον. Αυτή η πάλη υπήρχε
πολύ προτού ονομαστεί αναρχισμός, όμως το ιστορικό αναρχικό κίνημα
(ομάδες ανθρώπων που ονόμαζαν τις ιδέες τους αναρχικές και επιδίωκαν μια
αναρχική κοινωνία) είναι ουσιαστικά ένα προϊόν της πάλης της εργατικής
τάξης ενάντια στον καπιταλισμό και το κράτος, ενάντια στην καταπίεση και
την εκμετάλλευση και υπέρ μιας ελεύθερης κοινωνίας ισότιμων ατόμων.
Αναρχισμός είναι μια πολιτική θεωρία που επιδιώκει να δημιουργήσει την αναρχία, «την απουσία κάποιου αφέντη, κάποιου κυρίαρχου.» (Προυντόν Τι είναι Ιδιοκτησία, σελ. 264)
Με άλλα λόγια, αναρχισμός είναι μία πολιτική θεωρία που στοχεύει να δημιουργήσει μια κοινωνία στην οποία τα άτομα συνεργάζονται ελεύθερα και ισότιμα. Όντας μια τέτοια θεωρία ο αναρχισμός αντιτίθεται σε όλες τις μορφές ιεραρχικού ελέγχου – είτε πρόκειται για τον έλεγχο από το κράτος είτε από κάποιον καπιταλιστή – θεωρώντας τον επιζήμιο για το άτομο και την ατομικότητά του, καθώς και περιττό.
Ενώ η κοινή αντίληψη για τον αναρχισμό είναι ότι πρόκειται για ένα βίαιο, αντι-Κρατικό κίνημα, ο αναρχισμός αποτελεί μία πολύ περισσότερο εκλεπτυσμένη και γεμάτη αποχρώσεις παράδοση από το να είναι μια απλή αντίσταση στην κρατική εξουσία. Οι αναρχικοί αντιτίθενται στην αντίληψη ότι η εξουσία και η κυριαρχία είναι απαραίτητες για την κοινωνία και αντιθέτως είναι υπέρμαχοι περισσότερο συνεργατικών, αντιιεραρχικών μορφών κοινωνικής, πολιτικής και οικονομικής οργάνωσης. («Η Πολιτική της Ατομικότητας» σελ. 106)
Αυτή η διαδικασία δυσφήμισης δεν έχει ιστορικό αντίστοιχο. Για παράδειγμα, σε χώρες όπου έχουν θεωρήσει απαραίτητη τη διακυβέρνηση από ένα πρόσωπο (μοναρχία), οι λέξεις «ρεπουμπλικανισμός» ή «δημοκρατία» έχουν χρησιμοποιηθεί ακριβώς όπως η λέξη «αναρχία», για να υπαινιχθούν αταξία και σύγχυση. Εκείνοι που έχουν ένα ισχυρό συμφέρον να διατηρηθεί η καθεστηκυία τάξη, προφανώς θα θελήσουν να υπαινιχθούν ότι η αντίπαλη προς το παρόν σύστημα ιδεολογία δεν μπορεί να λειτουργήσει στην πράξη και πως μια νέα μορφή κοινωνίας δε θα οδηγούσε παρά στο χάος. Ή όπως το εκφράζει ο Ερρίκος Μαλατέστα:
«από τη στιγμή που θεωρήθηκε ότι κάποια κυβέρνηση είναι απαραίτητη και πως χωρίς κυβέρνηση δεν θα μπορούσε να υπάρξει τίποτα άλλο παρά αταξία και σύγχυση, ήταν φυσικό και λογικό πως η αναρχία, που σημαίνει απουσία κυβέρνησης, θα ακουγόταν αναγκαστικά ως απουσία τάξης.» («Αναρχία», σελ. 16)
«Αλλάξτε τους γνώμη, πείστε το λαό ότι η κυβέρνηση δεν είναι μόνο περιττή, αλλά και εξαιρετικά επιζήμια, και τότε η λέξη αναρχία, μόνο και μόνο με το να σημαίνει απουσία κυβέρνησης, θα φτάσει για τον καθένα να σημαίνει : φυσική τάξη, ενότητα των ανθρώπινων αναγκών και των συμφερόντων όλων, ολοκληρωμένη ελευθερία μέσα σε ολοκληρωμένη αλληλεγγύη». [Op. Cit., pp. 16]
Παράλληλα με την καταπολέμηση των διαστρεβλώσεων που παράγονται απ’ την «κοινή αντίληψη» της έννοιας «αναρχία», πρέπει επίσης να καταπολεμήσουμε τις διαστρεβλώσεις στις οποίες ο αναρχισμός και οι αναρχικοί έχουν υποβληθεί διαχρονικά από τους πολιτικούς και κοινωνικούς εχθρούς μας. Διότι, όπως το θέτει ο Βαρθολομαίος Βαντζέτι, οι αναρχικοί είναι «οι πιο ριζοσπάστες από τους ριζοσπάστες – οι μαύρες γάτες, το φόβητρο πολλών, όλων των στενόμυαλων, των εκμεταλλευτών, των τσαρλατάνων, των απατεώνων και των καταπιεστών. Κατά συνέπεια είμαστε, επίσης, οι πλέον συκοφαντημένοι, δυσφημισμένοι, παρεξηγημένοι και κυνηγημένοι απ’ όλους.» (Νικόλα Σάκκο και Βαρθολομαίου Βαντζέτι. Γράμματα του Σάκκο και του Βαντζέτι, σελ. 174)
Ο Βαντζέτι ήξερε για τι πράγμα μιλούσε. Ο ίδιος και ο σύντροφός του Νικόλα Σάκκο ενοχοποιήθηκαν από το κράτος των ΗΠΑ για ένα έγκλημα που δεν διέπραξαν και, τελικώς, εκτελέστηκαν στην ηλεκτρική καρέκλα για το ότι ήταν ξένοι αναρχικοί στα 1927. Έτσι θα πρέπει να αναιρέσουμε τις συκοφαντίες και τις διαστρεβλώσεις στις οποίες οι αναρχικοί έχουν υποβληθεί από τα καπιταλιστικά μέσα ενημέρωσης, τους πολιτικούς, τους ουτοπιστές και τα αφεντικά (για να μην αναφέρουμε τις διαστρεβλώσεις από τους πρώην συντρόφους μας ριζοσπάστες όπως οι ελευθεριακοί και οι Μαρξιστές). Ελπίζουμε ότι όταν θα έχουμε ολοκληρώσει θα έχετε καταλάβει γιατί εκείνοι που είναι στην εξουσία έχουν ξοδέψει τόσο πολύ χρόνο σε επιθέσεις εναντίον του αναρχισμού – είναι αυτή η μόνη ιδεολογία που μπορεί αποτελεσματικά να εξασφαλίσει την ελευθερία για όλους και να δώσει τέλος σε όλα τα συστήματα που βασίζονται στην εξουσία των λίγων επί των πολλών.
Α.1. 1 Τι σημαίνει «αναρχία»;
Η λέξη «αναρχία» προέρχεται από το ελληνικό πρόθεμα αν (ή α), που σημαίνει «όχι», «έλλειψη κάποιου πράγματος», «απουσία κάποιου πράγματος», «υστέρηση σε κάτι», συν το «αρχός», που σημαίνει «κυβερνήτης», «προϊστάμενος», «αρχηγός», «επικεφαλής» ή «αυτός που έχει την εξουσία». Ή, όπως το θέτει ο Π.Κροπότκιν, η Αναρχία προέρχεται από τις ελληνικές λέξεις που σημαίνουν «ενάντια στην εξουσία».
Ενώ οι ελληνικές λέξεις «άναρχος» και «αναρχία» συχνά εκλαμβάνονται ως «να μην υπάρχει κυβέρνηση» ή «να είσαι χωρίς κυβέρνηση», όπως μπορεί να δει κανείς, η ακριβής, αρχική σημασία του αναρχισμού δεν ήταν απλώς «χωρίς κυβέρνηση». «Αν – αρχία» σημαίνει «χωρίς κυβερνήτη» ή γενικότερα «χωρίς εξουσία», και με αυτή τη σημασία ανέκαθεν χρησιμοποιούσαν τη λέξη οι αναρχικοί. Για παράδειγμα, βλέπουμε τον Κροπότκιν να επιχειρηματολογεί πως η αναρχία «δεν επιτίθεται μόνο στο κεφάλαιο, αλλά και στις βασικές πηγές της ισχύος του καπιταλισμού: το νόμο, την εξουσία και το Κράτος».[ Op. Cit., p. 150] Για τους αναρχικούς, αναρχία σημαίνει «όχι κατ’ ανάγκην έλλειψη τάξης, όπως γενικά θεωρείται, αλλά έλλειψη αρχής» [Benjamin Tucker, Instead of a Book, p. 13] Hence David Weick’s excellent summary: Η εξαιρετική σύνοψη του Χενς Ντέηβιντ Γουεϊκ για το «Αντί Βιβλίου» του Μπέντζαμιν Τάκερ:
«Ως αναρχισμός μπορεί εννοηθεί η γενικότερη κοινωνική και πολιτική αντίληψη που εκφράζει άρνηση όλων των εξουσιών, των εθνικών κυριαρχιών, των επικυριαρχιών και ιεραρχικών καταμερισμών και μια βούληση για την κατάλυσή τους. Ως εκ τούτου ο αναρχισμός είναι κάτι περισσότερο από αντι-κρατισμός…(ακόμα κι αν) η κυβέρνηση (το κράτος)…είναι, ως το πλέον πρόσφορο, το επίκεντρο της αναρχικής κριτικής. (Ξαναεπινοώντας την Αναρχία, σελ. 139)
ι’ αυτό το λόγο, περισσότερο απ’ το να είναι απλώς αντι-κυβερνητικός ή αντι-κρατικός, ο αναρχισμός είναι πρωταρχικά ένα κίνημα που εναντιώνεται στις ιεραρχίες. Γιατί; Διότι η ιεραρχία είναι εκείνη η οργανωτική δομή που εμπεριέχει εξουσία. Δεδομένου ότι το κράτος είναι η «ανώτατη» μορφή ιεραρχίας, οι αναρχικοί είναι, εξ ορισμού, αντι-κρατιστές, κι ωστόσο αυτός δεν είναι ένας επαρκής ορισμός του αναρχισμού. Αυτό σημαίνει ότι οι πραγματικοί αναρχικοί αντιτίθενται σε όλες τις μορφές ιεραρχικής οργάνωσης, όχι μόνο στο κράτος. Με τα λόγια του Μπράιαν Μόρρις;
Ο όρος αναρχία προέρχεται από το ελληνικά, και ουσιαστικά σημαίνει «χωρίς κυβερνήτη (ηγεμόνα, άρχοντα)». Οι αναρχικοί είναι άνθρωποι που απορρίπτουν όλες τις μορφές κυβέρνησης ή επιβαλλόμενης εξουσίας, όλες τις μορφές ιεραρχίας και κυριαρχίας. Κατά συνέπεια αντιτίθενται σε αυτό που ο Μεξικάνος αναρχικός Φλόρες Μαγκόν αποκάλεσε «ζοφερή τριάδα» – το κράτος, το κεφάλαιο και την εκκλησία. Οι αναρχικοί, συνεπώς, αντιτίθενται τόσο στον καπιταλισμό και το κράτος όσο και σε όλες τις μορφές της θρησκευτικής εξουσίας. Όμως οι αναρχικοί αναζητούν, επίσης, να εγκαθιδρύσουν ή να επιφέρουν με διάφορα μέσα, μια συνθήκη αναρχίας, δηλαδή, μια αποκεντρωμένη κοινωνία χωρίς επιβαλλόμενους θεσμούς, μια κοινωνία οργανωμένη μέσω μιας συνομοσπονδίας αυτόβουλων συσχετισμών. (Ανθρωπολογία και Αναρχισμός, σελ. 35-41)
Η αναφορά στην ιεραρχία σε αυτό το πλαίσιο είναι μια σχετική πρόσφατη εξέλιξη – οι «κλασικοί» αναρχικοί όπως ο Προυντόν, ο Μπακούνιν και ο Κροπότκιν χρησιμοποιούσαν κι αυτοί τη λέξη, σπάνια ωστόσο (συνήθως προτιμούσαν την «εξουσία», που χρησιμοποιούνταν ως συντομογραφία του «εξουσιαστικού καθεστώτος»). Ωστόσο, είναι εμφανές από τα γραψίματά τους ότι τους χαρακτήριζε μια φιλοσοφία ενάντια στην ιεραρχία, ενάντια στην ανισοκατανομή της ισχύος ή των προνομίων μεταξύ των ατόμων. Ο Μπακούνιν μίλησε για αυτό όταν επιτέθηκε την «επίσημη» εξουσία αλλά υπερασπίστηκε τη «φυσική επιρροή» και επίσης όταν είπε:
«Θέλετε να καταστήσετε αδύνατο για οποιονδήποτε να καταπιέζει ένα συνάνθρωπό του; Τότε εξασφαλίστε ότι κανείς δεν θα κατέχει εξουσία» (Η Πολιτική Φιλοσοφία του Μπακούνιν, σελ. 271)
Όπως παρατηρεί ο Τζεφ Ντρον, «ενώ πάντοτε υπήρξε ένα λανθάνον κομμάτι του «επαναστατικού προγράμματος, μόλις πρόσφατα έχει αυτή η ευρύτερη αντίληψη της αντι-ιεραρχίας αναδειχθεί προς λεπτομερέστερη διερεύνηση. Παρ’ όλα αυτά, τη ρίζα της μπορεί εύκολα να τη δει κανείς στις ελληνικές ρίζες της λέξης «αναρχία» (Μεταξύ Αναρχισμού και Ελευθεριακής ιδεολογίας: Ορίζοντας ένα Νέο Κίνημα) Επισημαίνουμε ότι αυτή η αντίθεση στην ιεραρχία δεν περιορίζεται, για τους αναρχικούς, μόνο στο κράτος ή την κυβέρνηση. Περιλαμβάνει όλες τις εξουσιαστικές οικονομικές και κοινωνικές σχέσεις καθώς και τις πολιτικές, κι ιδιαίτερα εκείνες που έχουν σχέση με την καπιταλιστική ιδιοκτησία και την μισθωτή εργασία. Αυτό μπορεί να διαπιστωθεί από το επιχείρημα του Προυντόν ότι «το Κεφάλαιο…στο πολιτικό πεδίο είναι το ανάλογο της κυβέρνησης….Η οικονομική έννοια του Καπιταλισμού, της πολιτικής της κυβέρνησης ή της εξουσίας και η θεολογική έννοια της Εκκλησίας είναι τρεις ταυτόσημες έννοιες, που συνδέονται με διάφορους τρόπους. Το να επιτεθεί κανείς στη μία ισοδυναμεί με το να επιτεθεί σε όλες τους…Αυτό που κάνει το κεφάλαιο στην εργασία, και το Κράτος στην ελευθερία, το κάνει η Εκκλησία στο πνεύμα. Η τριάδα της απολυταρχίας είναι εξίσου ολέθρια στις πρακτικές της όσο και στη φιλοσοφία της. Το πλέον αποτελεσματικό μέσο καταπίεσης των ανθρώπων θα ήταν να υποδουλώσεις ταυτόχρονα το σώμα, τη βούληση και τη λογική τους. (Η Κόκκινη Έμμα μιλά, σελ. 50). Σαράντα χρόνια νωρίτερα ο Μπακούνιν έκανε την ίδια επισήμανση όταν τόνισε ότι κάτω απ’ το παρόν σύστημα «ο εργάτης πουλάει τον εαυτό του και την ελευθερία του για ορισμένο χρόνο» στον καπιταλιστή με αντάλλαγμα κάποιο μισθό. (. [Op. Cit., p. 187]).
Επομένως, «αναρχία» σημαίνει κάτι περισσότερο από «χωρίς κυβέρνηση» απλώς, σημαίνει αντίθεση σε όλες τις μορφές της εξουσιαστικής οργάνωσης και ιεραρχίας. Με τα λόγια του Κροπότκιν, «η πηγή της αναρχικής πρωταρχικής αντίληψης για την κοινωνία…(βρίσκεται στην) κριτική…των ιεραρχικών οργανώσεων και της εξουσιαστικής αντίληψης για την κοινωνία, και…την ανάλυση των τάσεων που έχουν εκδηλωθεί στα προοδευτικά κινήματα της ανθρωπότητας [Op. Cit., p. 158]. Για τον Μαλατέστα, ο αναρχισμός «γεννήθηκε ως μια ηθική εξέγερση ενάντια στην κοινωνική αδικία» και «τα συγκεκριμένα αίτια της κοινωνικής παθογένειας» θα μπορούσαν να εντοπιστούν στην «καπιταλιστική ιδιοκτησία και το Κράτος». Όταν οι καταπιεζόμενοι «επεδίωξαν να ανατρέψουν τόσο το Κράτος όσο και την ιδιοκτησία—τότε ήταν που γεννήθηκε ο αναρχισμός» (Ερρίκος Μαλατέστα: Η ζωή και οι ιδέες του, σελ. 19)
Συνεπώς κάθε απόπειρα ισχυρισμού ότι η αναρχία είναι απλώς αντι-κρατική είναι διαστρέβλωση της λέξης και του τρόπου με τον οποίο χρησιμοποιήθηκε από το αναρχικό κίνημα. Όπως το θέτει ο Μπράιαν Μόρις «όταν μελετά κάποιος τα κείμενα των κλασικών αναρχικών…καθώς και τον χαρακτήρα των αναρχικών κινημάτων…γίνεται προφανές ότι ποτέ δεν είχε (η ιδεολογία αυτή) αυτή την περιορισμένη οπτική (του να είναι απλώς αντικρατική). Πάντοτε συγκρουόταν με όλες τις μορφές εξουσίας και εκμετάλλευσης και έχει υπάρξει εξίσου επικριτική απέναντι στον καπιταλισμό και τη θρησκεία όσο υπήρξε και στο κράτος». [Op. Cit., p. 40]
Ενώ πραγματευτήκαμε πώς θα μπορούσε να είναι μια αναρχική κοινωνία στο πρώτο μέρος, ο Νόαμ Τσόμσκι συνοψίζει την βασική πτυχή της δηλώνοντας πως σε μια αληθινά ελεύθερη κοινωνία «κάθε αλληλεπίδραση μεταξύ ανθρώπων που υπερβαίνει τη διαπροσωπική – με την έννοια ότι παίρνει κάποιου είδους θεσμική μορφή- στην κοινότητα, το χώρο δουλειάς, την οικογένεια, την ευρύτερη κοινωνία, όποια κι αν είναι αυτή, θα πρέπει να υπόκειται στον άμεσο έλεγχο των συμμετεχόντων σε αυτήν. Αυτό θα σήμαινε εργατικά συμβούλια στη βιομηχανία, λαϊκή δημοκρατία στις κοινωνίες, αλληλεπίδραση μεταξύ τους, ελεύθερες συνενώσεις σε μεγαλύτερες ομάδες, μέχρι και στο επίπεδο της οργάνωσης μια διεθνούς κοινωνίας». [Anarchism Interview].
Η κοινωνία θα έπαυε να διαιρείται σε μια ιεραρχία αφεντικών και εργατών, κυβερνώντων και κυβερνωμένων. Αντιθέτως, μια αναρχική κοινωνία θα βασιζόταν στον ελεύθερο συσχετισμό εντός συμμετοχικών οργανισμών και θα λειτουργούσε από τα κάτω προς τα πάνω. Οι αναρχικοί, θα πρέπει να σημειωθεί, προσπαθούν να δημιουργήσουν σε όσο μεγαλύτερο βαθμό μπορούν αυτού του είδους την κοινωνία σήμερα, στις οργανώσεις, τους αγώνες και τις δραστηριότητές τους.
Α.1.2 Τι σημαίνει «αναρχισμός»;
Για να παραπέμψουμε στον Π.Κροπότκιν, Αναρχισμός είναι «το χωρίς-κυβέρνηση σύστημα σοσιαλισμού» (Αναρχισμός, σελ.46). Με άλλα λόγια, «η κατάργηση της εκμετάλλευσης και της καταπίεσης ανθρώπου από άνθρωπο, δηλαδή η κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας (καπιταλισμός) και της κυβέρνησης.» (Ερρίκος Μαλατέστα, Προς τον Αναρχισμό, σελ. 75).
Ο Αναρχισμός, ως εκ τούτου, είναι η πολιτική θεωρία που επιδιώκει να δημιουργήσει μια κοινωνία που δεν θα έχει πολιτικές, οικονομικές ή κοινωνικές ιεραρχίες. Οι αναρχικοί υποστηρίζουν ότι η αναρχία, η απουσία εξουσιαστών, είναι μια βιώσιμη μορφή κοινωνικού συστήματος και έτσι εργάζονται για τη μεγιστοποίηση της ατομικής ελευθερίας και της κοινωνικής ισότητας. Βλέπουν τους στόχους της ελευθερίας και της ισότητας ως αμοιβαία αλληλοϋποστηριζόμενους. Με άλλα λόγια, στο διάσημο απόφθεγμα του Μπακούνιν:
«Είμαστε πεπεισμένοι ότι ελευθερία χωρίς Σοσιαλισμό σημαίνει ευνοιοκρατία και άδικία, και πως ο Σοσιαλισμός χωρίς ελευθερία είναι σκλαβιά και κτηνωδία» («Η Πολιτική Φιλοσοφία του Μπακούνιν, σελ. 269)
Η ιστορία των ανθρώπινων κοινωνιών αποδεικνύει την άποψη αυτή. Η ελευθερία χωρίς την ισότητα είναι ελευθερία μόνο για τους ισχυρούς, ενώ η ισότητα χωρίς την ελευθερία είναι αδύνατη και νομιμοποιεί τη σκλαβιά.
Ενώ υπάρχουν πολλές διαφορετικές μορφές αναρχισμού (από τον ατομικιστικό αναρχισμό μέχρι τον κομμουνιστικό-αναρχισμό –βλέπε στο Α.3 μέρος για περισσότερες λεπτομέρειες), υπήρξαν πάντοτε δύο κοινές θέσεις στον πυρήνα όλων τους –η εναντίωση στην κυβέρνηση και η εναντίωση στον καπιταλισμό. Με τα λόγια του ατομικιστή-αναρχικού Μπέντζαμιν Τάκερ, ο αναρχικός εμμένει «στην κατάργηση του Κράτους και την κατάργηση της τοκογλυφίας – να μην υπάρχει κυβέρνηση ανθρώπου από άνθρωπο και εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο.» [cited by Eunice Schuster, Native American Anarchism, p. 140]. Όλοι οι αναρχικοί αντιλαμβάνονται το κέρδος, τον τόκο, το ενοίκιο ως τοκογλυφία (ως εκμετάλλευση) και έτσι εναντιώνονται σε αυτά και τις συνθήκες που τα δημιουργούν εξίσου με το να εναντιώνονται στην κυβέρνηση και το Κράτος.
Γενικότερα, με τα λόγια της Λ.Σούζαν Μπράουν ο «ενωτικός δεσμός» εντός του αναρχισμού «είναι η παγκόσμια καταδίκη της ιεραρχίας και της κυριαρχίας και η επιθυμία να πολεμήσει κανείς για την ελευθερία της ατομικότητας του ανθρώπου» (Η Πολιτική του Ατομικισμού, σελ. 108). Για τους αναρχικούς ένα άτομο δεν μπορεί να είναι ελεύθερο όταν υπόκειται στην κρατική η καπιταλιστική εξουσία. Όπως το διατύπωσε επιγραμματικά Voltairine de Cleyre:
«Ο αναρχισμός…διδάσκει ότι μπορεί να υπάρξει μια κοινωνία στην οποία οι ανάγκες της ζωής μπορούν να καλύπτονται πλήρως για όλους και στην οποία οι ευκαιρίες για ολοκληρωμένη ανάπτυξη του μυαλού και του σώματος θα είναι κληρονομιά όλων…Διδάσκει πως η παρούσα άδικη οργάνωση της παραγωγής και της διανομής του πλούτου πρέπει στο τέλος να ξεθεμελιωθεί εντελώς και να αντικατασταθεί από ένα σύστημα το οποίο θα εξασφαλίζει στον καθένα την ελευθερία να εργάζεται, χωρίς προηγουμένως να αναζητά κάποιον αφέντη στον οποίο θα πρέπει να παραδώσει ένα φόρο για το προϊόν που παράγει και το οποίο θα εγγυάται την ελεύθερη πρόσβαση στις πηγές και τα μέσα παραγωγής….Από τους τυφλά υπάκουους διαμορφώνει τους δυσαρεστημένους, από τους ασυνείδητα μη ικανοποιημένους, διαμορφώνει τους συνειδητά μη ικανοποιημένους…Ο αναρχισμός επιζητά να αφυπνίσει τη συνειδητοποίηση της καταπίεσης, την επιθυμία για μια καλύτερη κοινωνία και την αίσθηση της αναγκαιότητας για ασίγαστο πόλεμο εναντίον του καπιταλισμού και του Κράτους» (Αναρχία! Μια Ανθολογία της Μητέρας Γης από την Έμμα Γκόλντμαν, σελ. 23-4).
Επομένως ο αναρχισμός είναι η πολιτική θεωρία που προκαλεί την δημιουργία της αναρχίας, μιας κοινωνίας βασισμένης στο απόφθεγμα «χωρίς άρχοντες (κυρίαρχους, ηγεμόνες). Για να το επιτύχει αυτό «από κοινού με όλους τους σοσιαλιστές, οι αναρχικοί θεωρούν ότι έχει περάσει πλέον η εποχή της ατομικής ιδιοκτησίας γης, κεφαλαίων, μηχανημάτων, ότι είναι καταδικασμένη να εξαφανιστεί και ότι όλα όσα είναι αναγκαίο να παράγονται πρέπει να και πρόκειται να γίνουν κοινή ιδιοκτησία της κοινωνίας και η διαχείρισή τους θα γίνεται από κοινού από τους παραγωγούς του πλούτου. Ακόμα υποστηρίζουν ότι το ιδανικό της πολιτικής οργάνωσης της κοινωνίας είναι μια κατάσταση στην οποία οι λειτουργίες της κυβέρνησης έχουν μειωθεί στο ελάχιστο…(και) πως ο τελικός στόχος της κοινωνίας είναι η μείωση των λειτουργιών της κυβέρνησης μέχρι του σημείου να εκμηδενιστούν – δηλαδή, μέχρι του σημείου να υπάρξει μια κοινωνία χωρίς κυβέρνηση, μέχρι την αναρχία. (Π.Κροπότκιν. Op. Cit., p. 46)
Κατά συνέπεια ο αναρχισμός είναι τόσο θετικός όσο και αρνητικός. Αναλύει και επικρίνει την παρούσα κοινωνία ενώ ταυτόχρονα προσφέρει το όραμα μιας πιθανής νέας κοινωνίας – μιας κοινωνίας που ικανοποιεί ορισμένες ανθρώπινες ανάγκες τις οποίες η παρούσα δεν αναγνωρίζει. Αυτές οι ανάγκες, κατά βάση, είναι η ελευθερία, η ισότητα και η αλληλεγγύη, που θα τις πραγματευτούμε στο Α.2 μέρος.
Ο αναρχισμός ενώνει την κριτική ανάλυση με την ελπίδα, διότι, όπως ο Μπακούνιν (στις προ-αναρχισμού μέρες του) υπογράμμισε, «η ορμή για καταστροφή είναι μια δημιουργική ορμή». Δεν μπορεί κάποιος να οικοδομήσει μια καλύτερη κοινωνία, χωρίς να κατανοήσει τι πρόβλημα υπάρχει στην παρούσα.
Ωστόσο, πρέπει να τονιστεί ότι ο αναρχισμός είναι κάτι περισσότερο από τα μέσα μιας ανάλυσης ή ένα όραμα μιας καλύτερης κοινωνίας. Η βάση του βρίσκεται, επίσης, στην πάλη, στην πάλη των καταπιεσμένων για την ελευθερία τους. Με άλλα λόγια, παρέχει τα μέσα επίτευξης ενός νέου συστήματος βασισμένου στις ανάγκες των ανθρώπων, όχι στην εξουσία, ένα σύστημα το οποίο βάζει τον πλανήτη πάνω από τα κέρδη. Η ρήση του Σκοτσέζου αναρχικού Στιούαρτ Κρίστι:
«Ο αναρχισμός είναι ένα κίνημα για την ανθρώπινη ελευθερία. Είναι χειροπιαστό, δημοκρατικό και υπέρ της ισότητας. Ο αναρχισμός ξεκίνησε – και παραμένει – μια άμεση μορφή αντίδρασης των μη προνομιούχων εναντίον της καταπίεσης και της εκμετάλλευσής τους.
Αντιτίθεται τόσο στην επίβουλη ανάπτυξη της κρατικής ισχύος όσο και στον ολέθριο εθισμό του κτητικού ατομικισμού, ο οποίος, από κοινού ή και χώρια, τελικά υπηρετεί μόνο τα συμφέροντα των λίγων εις βάρος των υπολοίπων.»
«Ο αναρχισμός είναι τόσο θεωρία όσο και τρόπος ζωής. Φιλοσοφικά, στοχεύει στη μέγιστη εναρμόνιση μεταξύ του ατόμου, της κοινωνίας και της φύσης. Πρακτικά, στοχεύει στο να οργανώσουμε και να ζούμε τις ζωές μας με τρόπο ώστε να γίνουν περιττοί οι πολιτικοί, οι κυβερνήσεις, τα κράτη και οι αξιωματούχοι τους. Σε μια αναρχική κοινωνία, αυτόνομα άτομα με αλληλοσεβασμό θα είναι οργανωμένα σε μη-καταπιεστικές σχέσεις εντός φυσικά καθορισμένων κοινοτήτων, στις οποίες τα μέσα παραγωγής και διανομής θα τα κατέχουν όλοι από κοινού.»
«Οι αναρχικοί δεν είναι ονειροπόλοι παθιασμένοι με αφηρημένες αρχές και θεωρητικές κατασκευές…Οι αναρχικοί συνειδητοποιούν πλήρως ότι μια τέλεια κοινωνία δεν είναι κάτι που θα αποκτηθεί αύριο. Στην πραγματικότητα, ο αγώνας θα κρατήσει για πάντα! Ωστόσο, είναι το όραμα είναι που δίνει το κίνητρο για αγώνα ενάντια στα πράγματα ως έχουν, και υπέρ των πραγμάτων που μπορεί να υπάρξουν…»
«Τελικά, μόνο ο αγώνας καθορίζει το αποτέλεσμα, και η πρόοδος προς μια καλύτερη κοινωνία πρέπει να αρχίζει με την βούληση για αντίσταση σε κάθε αδικία. Σε γενικές γραμμές, αυτό σημαίνει την αντίδραση σε κάθε μορφή εκμετάλλευσης και την περιφρόνηση της νομιμότητας όλων των μορφών καταπιεστικής εξουσίας. Αν οι αναρχικοί έχουν μία αρχή που την πιστεύουν ακλόνητα, αυτή είναι, από τη στιγμή που ο εθισμός της υπακοής στους πολιτικούς ή τους ουτοπιστές χάνεται ,και η αντίσταση στην επικυριαρχία και την εκμετάλλευση γίνεται τρόπος ζωής, τότε οι συνηθισμένοι άνθρωποι έχουν την ικανότητα να οργανώσουν κάθε πτυχή της ζωής τους με βάση τα δικά τους συμφέροντα, οπουδήποτε και οποτεδήποτε, τόσο ελεύθερα όσο και δίκαια.»
«Οι αναρχικοί δεν απέχουν από τους λαϊκούς αγώνες ούτε προσπαθούν να κυριαρχήσουν σε αυτούς. Επιζητούν να συμβάλλουν πρακτικά με όποιον τρόπο μπορούν και επίσης ενισχύουν στο εσωτερικό τους το μέγιστο δυνατό επίπεδο τόσο ατομικής αυτοπραγμάτωσης όσο και συλλογικής αλληλεγγύης. Είναι πιθανό να εντοπίσει κανείς αναρχικές ιδέες σχετικές με τις αυτόβουλες σχέσεις, την ισότιμη συμμετοχή στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων, την αλληλοβοήθεια και την αντίστοιχη κριτική όλων των μορφών κυριαρχίας σε φιλοσοφικά, κοινωνικά και επαναστατικά κινήματα όλων των καιρών και των τόπων.» (Η Γιαγιά μου με έκανε Αναρχικό, σελ. 162-3)
Ο αναρχισμός, πρεσβεύουν οι αναρχικοί, είναι απλώς η θεωρητική έκφραση της ικανότητάς μας να οργανωνόμαστε και να λειτουργούμε την κοινωνία χωρίς αφεντικά ή πολιτικούς. Επιτρέπει στην εργατική τάξη και σε άλλους καταπιεζόμενους ανθρώπους να συνειδητοποιήσουν την δύναμη που έχουν ως τάξη, να υπερασπιστούν τα άμεσα συμφέροντά τους και να αγωνιστούν για την επαναστατικοποίηση της κοινωνίας συνολικά. Μόνο με αυτόν τον τρόπο μπορούμε να δημιουργήσουμε μια κοινωνία κατάλληλη γι’ ανθρώπους.
Δεν είναι αφηρημένη φιλοσοφία. Οι αναρχικές ιδέες εφαρμόζονται στην πράξη κάθε μέρα. Οπουδήποτε καταπιεσμένοι άνθρωποι ορθώνουν το ανάστημά τους διεκδικώντας τα δικαιώματά τους, αναλαμβάνουν δράση για να υπερασπιστούν την ελευθερία τους, εφαρμόζουν την αλληλεγγύη και την συν-εργασία, μάχονται ενάντια στην καταπίεση, οργανώνονται χωρίς ηγέτες και αφεντικά, ζει το πνεύμα του αναρχισμού. Οι αναρχικοί απλώς επιζητούν να ενδυναμώσουν αυτές τις ελευθεριακές τάσεις και να τις οδηγήσουν στην πλήρη τους καρποφορία. Καθώς πραγματευτήκαμε στο τμήμα J, οι αναρχικοί εφαρμόζουν τις ιδέες τους με πολλούς τρόπους εντός του καπιταλισμού προκειμένου να τον αλλάξουν προς το καλύτερο μέχρι να έλθει η εποχή κατά την οποία θα απαλλαγούμε εντελώς απ’ αυτόν. Το τμήμα Ι πραγματεύεται με τι σκοπεύουμε να τον αντικαταστήσουμε, σε τι αποσκοπεί ο αναρχισμός.
Α.1.3 Γιατί ο αναρχισμός αποκαλείται επίσης και ελευθεριακός σοσιαλισμός;
Πολλοί αναρχικοί, βλέποντας την αρνητική διάσταση του ορισμού του «αναρχισμού», έχουν χρησιμοποιήσει άλλους όρους για να δώσουν έμφαση στην δομικά θετική και εποικοδομητική πλευρά των ιδεών του. Οι πιο συνηθισμένοι όροι είναι «ελεύθερος σοσιαλισμός», «ελεύθερος κομμουνισμός», «ελευθεριακός σοσιαλισμός» και «ελευθεριακός κομμουνισμός». Για τους αναρχικούς, ο ελευθεριακός σοσιαλισμός, ο ελευθεριακός κομμουνισμός και ο αναρχισμός είναι στην ουσία εναλλακτικοί ο ένας του άλλου. Όπως το θέτει ο Βαντζέτι:
«Σε τελική ανάλυση, είμαστε σοσιαλιστές όπως οι σοσιαλδημοκράτες, οι σοσιαλιστές, και οι κομμουνιστές είναι όλοι Σοσιαλιστές. Η διαφορά – η βασική διαφορά- που μας ξεχωρίζει απ’ όλους τους άλλους είναι ότι υποστηρίζουν την εξουσία ενώ εμείς την ελευθερία. Πιστεύουν στο Κράτος ή την Κυβέρνηση τους, εμείς πιστεύουμε στο να μην υπάρχει Κράτος ή Κυβέρνηση» (Νικόλα Σάκκο και Μπαρτολομέο Βαντζέτι, Τα γράμματα του Σάκκο και Βαντζέτι, σελ.274).
Όμως είναι σωστό αυτό; Μελετώντας ορισμούς από το Λεξικό της Αμερικανικής Κληρονομιάς, βλέπουμε ότι:
ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΚΟΣ: κάποιος που πιστεύει στην ελευθερία πράξης και σκέψης, κάποιος που πιστεύει στην ελεύθερη βούληση.
ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΣ: ένα κοινωνικό σύστημα στο οποίο οι παραγωγοί κατέχουν τόσο την πολιτική ισχύ όσο και τα μέσα παραγωγής και διανομής αγαθών.
Αν απλώς συγχωνεύσουμε αυτούς τους δύο πρώτους ορισμούς προκύπτει: ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΚΟΣ ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΣ: ένα κοινωνικό σύστημα που πιστεύει στην ελευθερία πράξης και σκέψης και στην ελεύθερη βούληση, στο οποίο οι παραγωγοί κατέχουν τόσο την πολιτική ισχύ όσο και τα μέσα παραγωγής και διανομής αγαθών. (Παρόλο που πρέπει να προσθέσουμε ότι τα συνηθισμένα σχόλιά μας για την έλλειψη πολιτικής κουλτούρας των λεξικών εξακολουθούν να ισχύουν. Ο μόνος λόγος που χρησιμοποιούμε αυτούς τους ορισμούς είναι για να δείξουμε ότι με το «ελευθεριακός» δεν υποδηλώνεται ο καπιταλισμός της «ελεύθερης αγοράς» ούτε ο “σοσιαλισμός» με το κράτος ιδιοκτήτη. Άλλα λεξικά, προφανώς, θα έχουν διαφορετικούς ορισμούς – ειδικά για τον σοσιαλισμό. Εκείνοι που επιθυμούν να ερίζουν γύρω από ορισμούς λεξικών είναι ελεύθεροι να ακολουθήσουν αυτό το ατέρμονο και πολιτικά άχρηστο χόμπι, εμείς ωστόσο δε θα το κάνουμε).
Ωστόσο, λόγω της δημιουργίας του Ελευθεριακού Κόμματος στις ΗΠΑ, πολλοί άνθρωποι θεωρούν τώρα ότι η ιδέα του «ελευθεριακού σοσιαλισμού» είναι αντιφατική ως προς τους όρους της. Για την ακρίβεια πολλοί «Ελευθεριακοί» πιστεύουν ότι οι αναρχικοί απλώς επιχειρούν να συσχετίσουν τις «αντι-ελευθεριακές» ιδέες του «σοσιαλισμού» (όπως τον αντιλαμβάνονται οι Ελευθεριακοί) με την ελευθεριακή ιδεολογία προκειμένου να κάνουν αυτές τις «σοσιαλιστικές ιδέες» πιο «αποδεκτές» – με άλλα λόγια προσπαθούν να κλέψουν την ταμπέλα του «ελευθεριακού» από τους νόμιμους ιδιοκτήτες της.
Τίποτα δε θα μπορούσε να απέχει περισσότερο απ’ την αλήθεια. Οι αναρχικοί χρησιμοποιούν τον όρο «ελευθεριακός» για να περιγράψουν τους εαυτούς τους και τις ιδέες τους από τη δεκαετία του 1850. Σύμφωνα με τον αναρχικό ιστορικό Μαξ Νετλώ ο επαναστάτης αναρχικός Ζόζεφ Ντεζάκ δημοσίευσε το Le Libertaire Journal du Mouvement Social, (O Ελευθεριακός, Εφημερίδα του Κοινωνικού (σοσιαλιστικού) Κινήματος) στη Νέα Υόρκη μεταξύ του 1858 και 1861 ενώ η χρήση του όρου «ελευθεριακός κομμουνισμός» χρονολογείται από το Νοέμβριο του 1880, όταν ένα γαλλικό αναρχικό συμβούλιο την υιοθέτηση (Μαξ Νετλώ, Σύντομη Ιστορία του Αναρχισμού, σελ. 75 και σελ.145). Η χρήση του όρου «Ελευθεριακός» από τους αναρχικούς έγινε δημοφιλέστερη από τη δεκαετία του 1890 και στο εξής, αφότου χρησιμοποιήθηκε στη Γαλλία σε μια προσπάθεια αντιμετώπισης των αντι-αναρχικών νόμων και αποφυγής της αρνητικής συσχέτισης της λέξης «αναρχία» στον κοινό νου. (Σεμπάστιαν Φωρ και Λουιζ Μισέλ δημοσίευσαν την εφημερίδα Le Libertaire – ο Ελευθεριακός – στη Γαλλία το 1895 για παράδειγμα). Από τότε, ειδικά εκτός της Αμερικής, πάντα η λέξη σχετιζόταν με τις αναρχικές ιδέες και τα κινήματα. Παίρνοντας ένα πιο πρόσφατο παράδειγμα, στις ΗΠΑ, οι αναρχικοί οργάνωσαν την «Ελευθεριακή Λίγκα» τον Ιούλιο του 1954, που διαπνεόταν από αναρχοσυνδικαλιστικές αρχές και κράτησε μέχρι το 1965. Από την άλλη πλευρά το «Ελευθεριακό» κόμμα με έδρα τις ΗΠΑ, υπάρχει από τις αρχές της δεκαετίας του 1970, πάνω από 100 χρόνια μετά την πρώτη φορά που οι αναρχικό χρησιμοποίησαν τον όρο για να περιγράψουν τις πολιτικές τους αντιλήψεις. (και 90 χρόνια αφότου υιοθετήθηκε η έκφραση «ελευθεριακός κομμουνισμός». Το κόμμα είναι, κι όχι οι αναρχικοί, αυτό που «έκλεψε» τη λέξη. Στη συνέχεια στο τμήμα Β θα πραγματευτούμε το γιατί η αντίληψη περί ενός «ελευθεριακού» καπιταλισμού (όπως τον επιθυμεί το Ελευθεριακό Κόμμα) αποτελεί μία αντίφαση ως προς τους όρους της.
Επιπλέον, όπως, θα εξηγήσουμε στο τμήμα Ι, μόνο το ελευθεριακό-σοσιαλιστικό σύστημα ιδιοκτησίας μπορεί να μεγιστοποιήσει την ατομική ελευθερία. Περιττό να αναφέρουμε ότι το σύστημα κρατικής ιδιοκτησίας – που συχνά αποκαλείται «σοσιαλισμός» – είναι για τους αναρχικούς κάθε άλλο παρά «σοσιαλισμός». Στην πραγματικότητα, όπως θα αναλύσουμε στο τμήμα Η, ο κρατικός «σοσιαλισμός» είναι απλώς μια μορφή καπιταλισμού, χωρίς κανένα σοσιαλιστικό περιεχόμενο. Όπως σημείωσε ο Ρούντολφ Ρόκερ, για τους αναρχικούς ο σοσιαλισμός δεν απλώς ζήτημα «γεμάτης κοιλιάς», αλλά ένα ζητούμενο ενός πολιτισμού που θα έχει περιλάβει την έννοια της προσωπικότητας και της ελεύθερης πρωτοβουλίας του ατόμου. Χωρίς την ελευθερία θα οδηγούσε μόνο σε ένα ζοφερό κρατικό καπιταλισμό που θα θυσίαζε κάθε ατομική σκέψη και συναίσθημα στο βωμό ενός εικονικού συλλογικού συμφέροντος. (παραπομπή από την «Εισαγωγή» του Κόλιν Γουάρντ για τα Χρόνια του Λονδίνου του Ρούντολφ Ρόκερ, σελ.1)
Δεδομένης της αναρχικής καταγωγής της λέξης «ελευθεριακός», λίγοι αναρχικοί είναι ευτυχείς να διαπιστώνουν ότι την κλέβει μια ιδεολογία που έχει ελάχιστα κοινά με τις δικές μας αντιλήψεις. Στις ΗΠΑ, όπως σημείωσε ο Μάρεϊ Μπούκτσιν, ο ίδιος ο όρος «ελευθεριακός», ασφαλώς, εγείρει ένα πρόβλημα, ειδικά, την παραπειστική ταύτιση μιας αντιεξουσιαστικής ιδεολογίας με ένα κίνημα που παλεύει για «αγνό καπιταλισμό» και «ελεύθερη αγορά». Αυτό το κίνημα δε δημιούργησε ποτέ τη λέξη, την σφετερίστηκε από το αναρχικό κίνημα του (δεκάτου ενάτου) αιώνα. Και θα πρέπει να ανακτηθεί από εκείνους τους αντιεξουσιαστές…που προσπαθούν να κάνουν λόγο για καταπιεσμένους ανθρώπους συνολικά, όχι για εγωτικά άτομα που ταυτίζουν την ελευθερία με την επιχειρηματικότητα και το κέρδος.» Γι’ αυτό οι αναρχικοί στην Αμερική θα πρέπει να «επαναφέρουν στην πράξη μια παράδοση που έχει μεταλλαχθεί από την» δεξιά της ελεύθερης αγοράς. (Η Σύγχρονη Κρίση, σελ. 154-5). Και κάνοντάς το αυτό, θα συνεχίσουμε να αποκαλούμε τις ιδέες μας ελευθεριακό σοσιαλισμό.
Α.1.4 Είναι οι αναρχικοί σοσιαλιστές;
Ναι. Όλα τα παρακλάδια του αναρχισμού αντιτίθενται στον καπιταλισμό. Αυτό συμβαίνει διότι ο καπιταλισμός βασίζεται στην καταπίεση και την εκμετάλλευση (δες τα τμήματα B και C). Οι αναρχικοί απορρίπτουν την «αντίληψη ότι οι άνθρωποι δεν μπορούν να εργάζονται μαζί εκτός και αν έχουν έναν αφέντη που τους καθοδηγεί να παίρνει ένα ποσοστό του προϊόντος τους» και πιστεύουν ότι στην αναρχική κοινωνία «οι πραγματικοί εργαζόμενοι θα φτιάχνουν τους δικούς τους κανονισμούς, θα αποφασίζουν πότε και πού και πώς θα γίνονται τα πράγματα.». Κάνοντάς το αυτό οι εργάτες θα απελευθερωθούν από τα «φοβερά δεσμά του καπιταλισμού.» [Voltairine de Cleyre, «Anarchism», Exquisite Rebel, p. 75 and p. 79]. Πρέπει να τονίσουμε εδώ ότι οι αναρχικοί αντιτίθενται σε όλες τις μορφές οικονομίας που βασίζονται στην κυριαρχία και την εκμετάλλευση, συμπεριλαμβανομένων του φεουδαλισμού, του σοβιετικού τύπου «σοσιαλισμού» – ή καλύτερα να τον αποκαλέσουμε «κρατικό καπιταλισμό» – της δουλείας και ούτω καθεξής. Επικεντρωνόμαστε στον καπιταλισμό γιατί αυτός είναι που κυριαρχεί για την ώρα στον κόσμο σήμερα.
Οι ατομικιστές όπως ο Μπέντζαμιν Τάκερ μαζί με τους κοινωνιστές αναρχικούς όπως ο Προυντόν και ο Μπακούνιν αυτοαποκαλούνταν «σοσιαλιστές». Αυτό το έκαναν, επειδή, όπως το θέτει ο Κροπότκιν στην κλασική πραγματεία του «Σύγχρονη Επιστήμη και Αναρχισμός» «όσο υπήρχε η αντίληψη για τον Σοσιαλισμό στην πλατιά, γενική και πραγματική έννοιά του – ως μια προσπάθεια να καταργηθεί η εκμετάλλευση της Εργασίας από το Κεφάλαιο – οι αναρχικοί πορεύονταν χέρι χέρι με τους Σοσιαλιστές εκείνης της εποχής» (Εξέλιξη και Περιβάλλον, σελ.81). Ή με τα λόγια του Τάκερ, «η βασική διεκδίκηση του Σοσιαλισμού (είναι) ότι η εργασία θα πρέπει να περιέλθει στην κατοχή αυτού που την προσφέρει», μια διεκδίκηση στην οποία και οι δύο «σχολές σοσιαλιστικής σκέψης…ο Κρατικός Σοσιαλισμός και ο Αναρχισμός» συμφωνούσαν. [The Anarchist Reader, p. 144]. Γι’ αυτό το λόγο η λέξη «σοσιαλιστής» αρχικά οριζόταν με τρόπο ώστε να περιλαμβάνει «όλους εκείνους που πιστεύανε στο δικαίωμα του ατόμου να κατέχει αυτό που παρήγε». [Lance Klafta, «Ayn Rand and the Perversion of Libertarianism,» in Anarchy: A Journal of Desire Armed, no. 34]. Αυτή η αντίθεση στην εκμετάλλευση (ή την κερδοσκοπία) αποτελεί κοινό τόπο όλων των πραγματικών αναρχικών και τους τοποθετεί κάτω από τη σημαία του σοσιαλισμού.
Για τους περισσότερους σοσιαλιστές «η μόνη εγγύηση για να μην σας κλέβουν τους καρπούς της εργασίας σας είναι να κατέχετε τα εργαλεία γι’ αυτή την εργασία.» [Peter Kropotkin, The Conquest of Bread, p. 145]. [Για το λόγο αυτό ο Προυντόν, για παράδειγμα, υποστήριζε τις επιχειρήσεις που διοικούν από κοινού οι εργάτες, όπου «κάθε άτομο που απασχολείται στο συνεταιρισμό…έχει ένα ίσο μερίδιο της ιδιοκτησίας της εταιρείας», διότι με «τη συμμετοχή στις ζημιές και τα κέρδη…η συλλογική ισχύς (το πλεόνασμα) παύει να αποτελεί πηγή κερδών για μια μικρή ομάδα διευθυντικών στελεχών, γίνεται ιδιοκτησία όλων των εργαζομένων.» (Η Γενική Ιδέα της Επανάστασης, σελ.222 και σελ.223]. Κατά συνέπεια, μαζί με την επιθυμία για το σταμάτημα της εκμετάλλευσης της εργασίας απ’ το κεφάλαιο, οι πραγματικοί σοσιαλιστές επιθυμούν επίσης μια κοινωνία στην οποία οι παραγωγοί κατέχουν και ελέγχουν τα μέσα παραγωγής (συμπεριλαμβανομένων, θα πρέπει να τονιστεί, εκείνων των χώρων εργασίας που παρέχουν υπηρεσίες). Τα μέσα με τα οποία οι παραγωγοί θα το πετύχουν αυτό αποτελούν σημείο διαμάχης στους αναρχικούς και τους άλλους σοσιαλιστικούς κύκλους, όμως η επιθυμία παραμένει κοινή. Οι αναρχικοί είναι υπέρμαχοι του άμεσου ελέγχου από τους εργάτες και υπέρ της ιδιοκτησίας είτε από τους συνεταιρισμούς των εργατών είτε από την κοινότητα (βλ. τμήμα Α.3 για τα διαφορετικά είδη αναρχικών).
Επιπλέον, οι αναρχικοί απορρίπτουν επίσης τον καπιταλισμό τόσο επειδή είναι εξουσιαστικός όσο και επειδή είναι εκμεταλλευτικός. Στον καπιταλισμό, οι εργάτες δεν έχουν αυτοδιοίκηση στην παραγωγική διαδικασία ούτε έλεγχο επί του προϊόντος της εργασίας τους. Μια τέτοια κατάσταση κάθε άλλο παρά βασίζεται στην ισότιμη ελευθερία για όλους ούτε μπορεί να είναι μη εκμεταλλευτική, και γι’ αυτό βρίσκει αντίθετους τους αναρχικούς. Αυτή η διάσταση (του αναρχισμού) μπορεί κατεξοχήν να διαπιστωθεί στο έργο του Προυντόν (που ενέπνευσε τόσο τον Τάκερ όσο και τον Μπακούνιν) όπου υποστηρίζει ότι ο αναρχισμός θα επιδιώξει «η καπιταλιστική και ιδιοκτησιακή εκμετάλλευση να σταματήσει παντού (και) το σύστημα μισθοδοσίας να καταργηθεί» διότι «είτε ο εργαζόμενος…θα είναι απλώς ο υπάλληλος τους ιδιοκτήτη-καπιταλιστή-προαγωγού είτε θα συμμετέχει….Στην πρώτη περίπτωση ο εργαζόμενος υποτάσσεται και γίνεται αντικείμενο εκμετάλλευσης: βρίσκεται μόνιμα σε κατάσταση υπακοής…Στην δεύτερη περίπτωση ανακτά την αξιοπρέπειά του ως άνθρωπος και πολίτης, διαμορφώνει εν μέρει την οργάνωση της παραγωγής, της οποίας προηγουμένως δεν ήταν παρά σκλάβος…δεν πρέπει να διστάσουμε, διότι δεν έχουμε άλλη επιλογή…είναι απαραίτητο να συγκροτήσουμε ένα ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟ μεταξύ των εργατών…διότι χωρίς αυτό, θα παραμείνουν σε σχέσεις υπηκόων-ανωτέρων, κι απ’ αυτό θα προκύπτουν δύο κάστες, των αφεντικών και των μισθωτών, πράγμα ασύμβατο με μια ελεύθερη και δημοκρατική κοινωνία. [Op. Cit., p. 233 and pp. 215-216]
Κατά συνέπεια, όλοι οι αναρχικοί είναι αντικαπιταλιστές («Αν οι εργάτες κατείχαν τον πλούτο που παρήγαν, δε θα υπήρχε καπιταλισμός» (Αλεξάντερ Μπέρκμαν, Τι είναι Αναρχισμός; Σελ.44). Ο Μπέντζαμιν Τάκερ, για παράδειγμα – ο αναρχικός που κατεξοχήν επηρεάστηκε απ’ τον φιλελευθερισμό/ελευθεριακή ιδεολογία (όπως θα πραγματευτούμε στη συνέχεια) – αποκαλούσε τις ιδέες του «Αναρχιστικό-Σοσιαλισμός» και αποκήρυσσε τον καπιταλισμό ως ένα σύστημα βασισμένο στον «τοκογλύφο, τον αποδέκτη του τόκου, το ενοίκιο και το κέρδος». Ο Τάκερ θεωρούσε ότι σε μια αναρχική, μη-καπιταλιστική, ελεύθερης αγοράς κοινωνία οι καπιταλιστές θα γίνονταν περιττοί και η εκμετάλλευση της εργασίας απ’ το κεφάλαιο θα σταματούσε να υπήρχε, απ’ τη στιγμή που «η εργασία…θα …εξασφαλίσει το φυσικό μισθό της, το σύνολο του προϊόντος.» (Οι Ατομικιστές Αναρχικοί, σελ. 82 και σελ.85). Μια τέτοιου είδους οικονομία θα είναι βασισμένη στην αλληλεξάρτηση και την ελεύθερη ανταλλαγή προϊόντων μεταξύ συν-εργατών, τεχνιτών και αγροτών. Για τον Τάκερ και τους Ατομικστές Αναρχικούς, ο καπιταλισμός δεν είναι μια πραγματικά ελεύθερη αγορά, καθώς στιγματίζεται από μια σειρά από νόμους και μονοπώλια που διασφαλίζουν ότι οι καπιταλιστές έχουν το πλεονέκτημα έναντι των εργαζομένων και μ’ αυτόν τον τρόπο εξασφαλίζουν την εκμετάλλευση των τελευταίων μέσω του κέρδους, του τόκου και του ενοικίου (βλέπε τμήμα G για πληρέστερη επεξεργασία του θέματος). Ακόμα και ο Μαξ Στίρνερ, ο αρχι-ατομιστής, δεν ένιωθε παρά περιφρόνηση για την καπιταλιστική κοινωνία και τα διάφορα «στοιχειά» της, που γι’ αυτόν σήμαινε τις αντιλήψεις που αντιμετωπίζονται ως ιερές και θρησκευτικές, όπως η ατομική ιδιοκτησία, ο ανταγωνισμός, ο καταμερισμός εργασίας και τα παρόμοια.
Επομένως, οι αναρχικοί θεωρούν τους εαυτούς τους σοσιαλιστές, αλλά σοσιαλιστές ενός ορισμένου είδους – ελευθεριακούς σοσιαλιστές. Καθώς ο ατομικιστής αναρχικός Ζοζέφ Λαμπαντιέ το θέτει (απηχώντας τόσο τον Τάκερ όσο και τον Μπακούνιν) :
«Λέγεται ότι ο Αναρχισμός δεν είναι σοσιαλισμός. Αυτό είναι λάθος. Ο Αναρχισμός είναι ο αυτόβουλος Σοσιαλισμός. Υπάρχουν δύο είδη Σοσιαλισμού, ο αρχηγικός και ο αναρχικός, ο εξουσιαστικός και ο ελευθεριακός, ο κρατικός και ο ελεύθερος. Για την ακρίβεια, κάθε πρόταση για καλυτέρευση της κοινωνίας είναι είτε προς την ενίσχυση είτε προς την αποδυνάμωση των δυνάμεων που επιβάλλονται έξωθεν και των καταναγκασμών επί του ατόμου. Καθώς αυξάνονται αυτές γίνονται αρχηγικές καθώς μειώνονται γίνονται αναρχικές.» (Αναρχισμός: Τι Είναι και Τι Δεν Είναι;)
Ο Λαμπαντιέ δήλωσε σε πολλές περιπτώσεις ότι «όλοι οι αναρχικοί είναι σοσιαλιστές, αλλά δεν είναι όλοι οι σοσιαλιστές αναρχικοί». Κατά συνέπεια, το σχόλιο του Ντάνιελ Γκουερίν ότι ο «Αναρχισμός είναι στην πραγματικότητα ένα συνώνυμο του σοσιαλισμού. Ο αναρχικός είναι πρωταρχικά ένας σοσιαλιστής που επιδιώκει την κατάργηση της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο» αντηχεί σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας του αναρχικού κινήματος, είτε στις κοινωνιστικές είτε στις ατομικιστικές πτέρυγές του. (Αναρχισμός, σελ.12). Για την ακρίβεια, ο μάρτυρας Άντολφ Φίσερ χρησιμοποιούσε ακριβώς τα ίδια λόγια με τον Λαμπαντιέ για να εκφράσει το ίδιο γεγονός «κάθε αναρχικός είναι σοσιαλιστής, αλλά κάθε σοσιαλιστής δεν είναι απαραίτητα αναρχικός» – ταυτόχρονα διαπιστώνει ότι το κίνημα ήταν «διαιρεμένο σε δύο φατρίες, τους κομμουνιστές αναρχικούς και του Προυντόν ή μεσοαστούς αναρχικούς.» [The Autobiographies of the Haymarket Martyrs, p. 81].
Έτσι ενώ οι κοινωνιστές και οι ατομικιστές αναρχικοί πράγματι διαφωνούν σε πολλά θέματα – για παράδειγμα στο κατά πόσον μια πραγματική, δηλαδή μη-καπιταλιστική, ελεύθερη αγορά θα ήταν το καλύτερο μέσο για την μεγιστοποίηση της ελευθερίας – συμφωνούν ότι πρέπει να είναι αντίθετοι με τον καπιταλισμό διότι είναι εκμεταλλευτικός και καταπιεστικός και πως η αναρχική κοινωνία πρέπει εξορισμού να βασίζεται στη συνεταιρική κι όχι στη μισθωτή εργασία. Μόνο με την συνεταιρική εργασία θα «μειωθούν οι δυνάμεις των εξωτερικών επιβολών και οι καταναγκασμοί επί του ατόμου» στη διάρκεια του ωραρίου και μια τέτοια αυτοδιαχείριση της εργασίας από εκείνους που την κάνουν είναι ο πυρήνας των ιδεωδών του πραγματικού σοσιαλισμού. Αυτή η διάσταση μπορεί να διαπιστωθεί σε αυτό που ο Ζόζεφ Λαμπαντιέ υποστήριξε, δηλαδή ότι το εργατικό σωματείο αποτελούσε «την απενοχοποίηση της απόκτησης ελευθερίας μέσω του συνεταιρισμού» και «χωρίς το σωματείο του, ο εργαζόμενος είναι περισσότερο σκλάβος του εργοδότη του απ’ ότι είναι χωρίς αυτό». [Διαφορετικές φάσεις του Εργατικού Ζητήματος].
Ωστόσο, οι σημασίες των λέξεων άλλαξαν με το χρόνο. Σήμερα η λέξη «σοσιαλισμός» αναφέρεται σχεδόν πάντοτε στον κρατικό σοσιαλισμό, ένα σύστημα στο οποίο όλοι οι αναρχικοί αντιτίθενται αφού αρνείται την ελευθερία και τα αυθεντικά σοσιαλιστικά ιδανικά. Όλοι οι αναρχικοί θα συμφωνούσαν με την δήλωση του Νόαμ Τσόμσκι στο θέμα αυτό:
«Αν η αριστερά θεωρείται ότι περιλαμβάνει το «μπολσεβικισμό», τότε θα διαχώριζα κατηγορηματικά τη θέση μου απ’ την αριστερά. Ο Λένιν ήταν ένας από τους μεγαλύτερους εχθρούς του σοσιαλισμού.» (Μαρξισμός, Αναρχισμός και Εναλλακτικό Μέλλον, σελ. 779).
Ο Αναρχισμός αναπτύχθηκε σε μόνιμη αντίθεση με τις ιδέες του Μαρξισμού, της σοσιαλδημοκρατίας και του λενινισμού. Πολύ πριν έλθει στην εξουσία ο Λένιν, ο Μιχαήλ Μπακούνιν προειδοποίησε τους οπαδούς του Μαρξ κατηγορώντας την «κόκκινη γραφειοκρατία» ότι θα συγκροτήσει «τη χειρότερη απ’ όλες τις δεσποτικές κυβερνήσεις», αν οι κρατικο-σοσιαλιστικές απόψεις του Μαρξ εφαρμόζονταν ποτέ. Πράγματι στα έργα τους ο Στίρνερ, ο Προυντόν και ειδικά ο Μπακούνιν προβλέπουν όλοι τους τη φρίκη του κρατικού Σοσιαλισμού με μεγάλη ακρίβεια. Επιπλέον, οι αναρχικοί ήταν μεταξύ των πρώτων και πιο έντονων επικριτών και αντιτιθέμενων στο καθεστώς των Μπολσεβίκων στη Ρωσία.
Παρ’ όλα αυτά, όντας σοσιαλιστές, οι αναρχικοί πράγματι έχουν κάποιες κοινές αντιλήψεις με κάποιους Μαρξιστές (παρότι όχι με τους Λενινιστές). Τόσο ο Μπακούνιν όσο και ο Τάκερ δέχτηκαν την ανάλυση και την κριτική του Μαρξ για τον καπιταλισμό καθώς και την θεωρία του για την αξία της εργασίας (Βλέπε τμήμα C). Ο ίδιος ο Μαρξ επηρεάστηκε έντονα από το βιβλίο του Μαξ Στίρνερ «Το Εγώ και Το Δικό του», που περιέχει μια εξαιρετική κριτική σε αυτό που ο Μαρξ αποκάλεσε «βάναυσο/χυδαίο» κομμουνισμό καθώς και κρατικό σοσιαλισμό. Υπάρχουν επίσης στοιχεία του μαρξιστικού κινήματος που έχουν απόψεις πολύ κοντινές στο σοσιαλιστικό αναρχισμό (ειδικά το αναρσυνδικαλιστικό παρακλάδι του σοσιαλιστικού αναρχισμού) – για παράδειγμα, ο Αντον Πανεκοεκ, η Ρόζα Λούξεμπουργκ, ο Πωλ Ματίκ και άλλοι, που απέχουν πολύ από τον Λένιν. Ο Καρλ Κορς και άλλοι έγραψαν λόγια συμπάθειας για την αναρχική επανάσταση στην Ισπανία. Υπάρχουν πολλά στοιχεία συνέχειας από το Μαρξ στο Λένιν, όμως υπάρχουν πολλά στοιχεία συνέχειας και από το Μαρξ σε περισσότερο ελευθεριακούς Μαρξιστές, που υπήρξαν σφοδροί επικριτικές του Λένιν και του Μπολσεβικισμού και που οι ιδέες τους προσεγγίζουν την επιθυμία του αναρχισμού για ελεύθερο συνεταιρισμό μεταξύ ίσων.
Συνεπώς ο αναρχισμός είναι κατά βάση μια μορφή σοσιαλισμού, που βρίσκεται ακριβώς στον αντίποδα αυτού που συνήθως ορίζεται ως «σοσιαλισμός» (κρατική ιδιοκτησία και έλεγχος). Αντί για «κεντρικό σχεδιασμό» τον οποίο πολλοί άνθρωποι συσχετίζουν με τη λέξη «σοσιαλισμός», οι αναρχικοί συνηγορούν υπέρ του ελεύθερου συνεταιρισμού και της συν-εργασίας μεταξύ ατόμων, χώρων εργασίας και κοινοτήτων, γι’ αυτό και αντιτίθενται στον «κρατικό» σοσιαλισμό ως μια μορφή κρατικού καπιταλισμού, στην οποία «κάθε άντρας (και γυναίκα) θα είναι αποδέκτης μισθού και το Κράτος ο μόνος πληρωτής μισθού » (Μπέντζαμιν Τάκερ, Οι Ατομικιστές Αναρχικοί, σελ. 81.] Κατά συνέπεια οι αναρχικοί απορρίπτουν τον Μαρξισμό (που οι περισσότεροι άνθρωποι αντιλαμβάνονται ως «σοσιαλισμό) ως απλώς «την αντίληψη του Κράτους ως Καπιταλιστή, στην οποία το Σοσιαλδημοκρατικό τμήμα του μεγάλου Σοσιαλιστικού Κόμματος προσπαθεί πλέον να μειώσει το Σοσιαλισμό» (Π.Κροπότκιν, Η Μεγάλη Γαλλική Επανάσταση, τόμος 1, σελ.31) . Η αντίρρηση των αναρχικών στην ταύτιση του Μαρξισμού, του “κεντρικού σχεδιασμού» και του Κρατικού Σοσιαλισμού/Καπιταλισμού με τον σοσιαλισμό θα αναλυθεί στο τμήμα Η.
Είναι εξαιτίας αυτών των διαφορών με τους κρατικούς σοσιαλιστές και προκειμένου να μειώσουν τη σύγχυση που οι περισσότεροι αναρχικοί αυτοαπακαλούνται απλώς «αναρχικοί», καθώς θεωρείται δεδομένο ότι οι αναρχικοί είναι σοσιαλιστές. Ωστόσο, με την άνοδο της λεγόμενης «ελευθεριακής» δεξιάς στις ΗΠΑ, μερικοί υπέρμαχοι του καπιταλισμού άρχισαν να αυτοαποκαλούνται «αναρχικοί» και αυτός είναι ο λόγος που επεξεργαστήκαμε σε ένα βαθμό τη θέση αυτή εδώ. Ιστορικά, και λογικά, ο αναρχισμός υποδηλώνει αντικαπιταλισμό, δηλαδή σοσιαλισμό, που είναι κάτι, το τονίζουμε, στο οποίο όλοι οι αναρχικοί συμφωνούν. (για πληρέστερη πραγμάτευση του γιατί ο «αναρχο-καπιταλισμός» δεν είναι αναρχικός βλέπε στο τμήμα F).
A.1.5 Από πού προέρχεται ο αναρχισμός;
Από πού προέρχεται ο αναρχισμός; Το καλύτερο που έχουμε να κάνουμε είναι να παραπέμψουμε στην Οργανωτική Πλατφόρμα των Ελευθεριακών Κομμουνιστών διαμορφωμένη από συμμετέχοντες στο Μαχνοβιτικό κίνημα στην Ρωσική Επανάσταση (βλ. τμήμα Α.5.4). Επισημαίνουν ότι :
«Η ταξική πάλη που προκλήθηκε από την υποδούλωση των εργατών και την λαχτάρα τους για ελευθερία γέννησε, ενώ καταπιέζονταν, την ιδέα του αναρχισμού: την ιδέα της συνολικής άρνησης ενός κοινωνικού συστήματος βασισμένου στις αρχές των τάξεων και του Κράτους και την αντικατάστασή του από μια ελεύθερη, όχι κρατιστική κοινωνία αυτοδιαχειριζόμενων εργατών.» Επομένως, ο αναρχισμός δεν πηγάζει από αφηρημένους στοχασμούς κάποιου διανοούμενου ή κάποιου φιλόσοφου, αλλά από την άμεση πάλη των εργατών εναντίον του καπιταλισμού, από τις ανάγκες και αυτά που είναι απαραίτητα για τους εργάτες, από το πάθος τους για ελευθερία και ισότητα, πάθος που έγινε ιδιαίτερα εναργές στην πλέον ηρωική περίοδο της ζωής και της πάλης των εργατικών μαζών.
«Οι διακεκριμένοι αναρχικοί στοχαστές, ο Μπακούνιν, ο Κροπότκιν και άλλοι, δεν επινόησαν την ιδέα του αναρχισμού, αλλά, έχοντάς την ανακαλύψει στις μάζες, απλώς βοήθησαν με τη δύναμη της σκέψης και της γνώσης τους να την συγκεκριμενοποιήσουν και να την διαδώσουν.» (σελ.15-16).
Όπως γενικότερα το αναρχικό κίνημα, οι Μαχνοβίτες ήταν ένα μαζικό κίνημα ανθρώπων της εργατικής τάξης που αντιστέκονταν στην εξουσία, τόσο την Κόκκινη (Κομμουνιστική) όσο και τη Λευκή (του Τσάρου/την Καπιταλιστική) στην Ουκρανία από το 1917 ως το 1921. Όπως σημειώνει ο Πήτερ Μάρσαλ «ο αναρχισμός έχει παραδοσιακά βρει τους κύριους υποστηρικτές τους μεταξύ των εργατών και των αγροτών.» (Απαιτώντας το Αδύνατο, σελ. 652).
Ο αναρχισμός δημιουργήθηκε μέσα στην και από την πάλη των καταπιεσμένων για ελευθερία. Για τον Κροπότκιν για παράδειγμα, «Ο Αναρχισμός …πήγασε από τους καθημερινούς αγώνες» και ο «το Αναρχικό κίνημα ανανεωνόταν κάθε φορά που δεχόταν την επίδραση κάποιου σπουδαίου πρακτικού μαθήματος: η αφετηρία του προερχόταν από τα διδάγματα της ίδιας της ζωής.» (Εξέλιξη και Περιβάλλον, σελ. 58 και σελ.57). Για τον Προυντόν «η απόδειξη» των αντιλήψεών του περί αμοιβαιότητας (μιουτουαλισμού) βρίσκεται στην «παρούσα πρακτική, την επαναστατική πρακτική εκείνων των εργατικών συνεταιρισμών…που έχουν αυθόρμητα διαμορφωθεί στο Παρίσι και τη Λυών…(δείχνουν ότι) η οργάνωση των αντιλήψεων και η οργάνωση των εργατών έχουν την ίδια και την αυτή σημασία» (Χωρίς Θεούς, Χωρίς Αφέντες, τόμος 1, σελ. 59-60). Πράγματι, καθώς κάποιος ιστορικός υποστήριξε, υπήρχε «μεγάλη ομοιότητα μεταξύ του συνεταιριστικού ιδανικού του Προυντόν και του προγράμματος των Μιουτουαλιστών(αμοιβαία συνεργασία) της Λυών» και ότι υπήρχε «μια αξιοσημείωτη σύγκλιση (απόψεων) και είναι πιθανόν να ήταν ο Προυντόν σε θέση να διατυπώσει το πρακτικό του πρόγραμμα με μεγαλύτερη λογική συνέπεια εξαιτίας του παραδείγματος των εργατών του μεταξιού της Λυόν. Το σοσιαλιστικό ιδανικό που προασπίστηκε είχε ήδη συνειδητοποιηθεί σε ένα ορισμένο βαθμό από τέτοιου είδους εργάτες.» (Κ. Στήβεν Βίνσεντ, Π.Ζ.Προυντόν η Άνοδος του Γαλλικού Λαοκρατικού Σοσιαλισμού σελ. 164)
Συνεπώς, ο αναρχισμός προέρχεται από τον αγώνα για ελευθερία και τις επιθυμίες μας να πορευτούμε μια ολοκληρωμένη ανθρώπινη ζωή, στην οποία θα έχουμε χρόνο να ζήσουμε, να ερωτευτούμε και να παίξουμε. Δεν δημιουργήθηκε από κάποιους λίγους ανθρώπους αποκομμένους από τη ζωή, σε φιλντισένιους πύργους απ’ τους οποίους κοιτούσαν αφ’ υψηλού την κοινωνία και προέβαιναν σε κρίσεις βασισμένοι στις απόψεις τους για το τι είναι σωστό και τι είναι λάθος. Απεναντίας, ήταν προϊόν της πάλης της εργατικής τάξης και της αντίστασης στην εξουσία, την καταπίεση και την εκμετάλλευση. Όπως το θέτει ο Άλμπερτ Μέλτζερ:
«Δεν υπήρχαν πότε καθεαυτό θεωρητικοί του Αναρχισμού, όμως παρήγαγε έναν αριθμό θεωρητικών που πραγματεύτηκαν διάφορες πτυχές της φιλοσοφίας του. Ο Αναρχισμός παρέμεινε ένα σύστημα ιδεών που υπέστη επεξεργασία στην πράξη περισσότερο παρά η εφαρμογή μιας διανοητικής σύλληψης. Πολύ συχνά, κάποιος αστός συγγραφέας εμφανίζεται και καταγράφει ότι έχει ήδη υποστεί επεξεργασία στην πράξη από εργάτες και αγρότες, αυτός (ή αυτή) πιστώνεται από αστούς ιστορικούς τον τίτλο του ηγέτη και από επιτυχημένους αστούς συγγραφείς (που βασίζονται σε αστούς ιστορικούς) αναφέρεται ως μία ακόμα περίπτωση όπου η εργατική τάξη στηρίζεται στην αστική ηγεσία.» (Αναρχισμός, Επιχειρήματα υπέρ και κατά, σελ.18)
Σύμφωνα με τον Κροπότκιν, «ο αναρχισμός έχει τις αφετηρίες του στην ίδια δημιουργική, εποικοδομητική δραστηριότητα των μαζών η οποία σε παρελθόντες καιρούς έχει επεξεργαστεί όλους τους κοινωνικούς θεσμούς της ανθρωπότητας – και στις εξεγέρσεις …εναντίον των εκπροσώπων της εξουσίας, που βρίσκονται έξω απ’ αυτούς τους κοινωνικούς θεσμούς κι οι οποίοι έβαλαν χέρι σ’ αυτούς τους θεσμούς και τους χρησιμοποίησαν προς όφελός τους.». Πιο πρόσφατα, «η αναρχία ήρθε στο προσκήνιο από την ίδια κριτική και επαναστατική αμφισβήτηση που γέννησε τον Σοσιαλισμό γενικά.». Ο αναρχισμός, αντίθετα με τις άλλες μορφές σοσιαλισμού, «ύψωσε το βέβηλο χέρι του, όχι μόνο εναντίον του Καπιταλισμού, αλλά επίσης ενάντια σε αυτές τις κολώνες που στηρίζουν τον Καπιταλισμό :το Νόμο, την Εξουσία και το Κράτος.» Όλο κι όλο αυτό που έκαναν οι αναρχικοί συγγραφείς ήταν να «επεξεργαστούν τη γενική έκφραση των αρχών (του αναρχισμού) και τη θεωρητική και επιστημονική βάση αυτών που διδάσκει», που αντλήθηκε από τις εμπειρίες των ανθρώπων της εργατικής τάξης η οποία παλεύει καθώς και αναλύει τις επαναστατικές τάσεις που υπάρχουν στην κοινωνία γενικά.
Ωστόσο, οι αναρχικές τάσεις και οι οργανώσεις υπήρχαν στην κοινωνία πολύ προτού ο Προυντόν τα βάλει στο χαρτί το 1840 και αυτοχαρακτηριστεί ως αναρχικός. Ενώ ο αναρχισμός, ως συγκεκριμένη πολιτική θεωρία, γεννήθηκε με την άνοδο του καπιταλισμού (ο Αναρχισμός «αναδύθηκε στα τέλη του δεκάτου ενάτου αιώνα…και ανέλαβε τη διπλή πρόκληση της ανατροπής τόσο του Κεφαλαίου όσο και του Κράτους.» (Πήτερ Μάρσαλ Op. Cit., p. 4 ) οι αναρχικοί συγγραφείς έχουν αναλύσει την ιστορία των ελευθεριακών τάσεων. Ο Κροπότκιν, για παράδειγμα, διατύπωσε την άποψη ότι «σε όλες τις εποχές υπήρξαν Αναρχικοί και Κρατιστές» [Op. Cit., p. 19 and p. 57]. [Στην Αλληλοβοήθεια (και αλλού) ο Κροπότκιν ανέλυσε τις ελευθεριακές πτυχές προηγούμενων κοινωνιών και επισήμανε εκείνες που εφάρμοσαν επιτυχώς (σε κάποιο βαθμό) την αναρχική οργάνωση ή πλευρές του αναρχισμού. Αναγνώρισε την τάση αυτή των παραδειγμάτων πραγμάτωσης των αναρχικών ιδεών να προηγείται της δημιουργίας του «επίσημου» αναρχικού κινήματος και υποστήριξε ότι :
«Από την πιο απομακρυσμένη, την αρχαιότητα της λίθινης εποχής, οι άντρες (και οι γυναίκες) είχαν συνειδητοποιήσει τα δεινά που επέφερε το να αφήσουν κάποιους εξ αυτών να αποκτήσουν ως άτομα εξουσία…Γι’ αυτό ανέπτυξαν στην πρωτόγονη φυλή, στην κοινότητα του χωριού, στη μεσαιωνική συντεχνία…και τελικά στην ελεύθερη μεσαιωνική πόλη, τέτοιους θεσμούς που τους επέτρεπαν να αντιστέκονται στις καταπατήσεις της ζωής τους και τις επιδιώξεις τόσο εκείνων των ξένων που τους κατακτούσαν όσο και εκείνων των μελών της ίδιας τους της φυλής που επιχειρούσαν να εγκαθιδρύσουν την προσωπική τους εξουσία. (Αναρχισμός, σελ.158-9). Ο Κροπότκιν έβαλε την πάλη των ανθρώπων της εργατικής τάξης (από όπου ξεπήδησε ο σύγχρονος αναρχισμός) στην ίδια μοίρα με τις παλιότερες μορφές οργάνωσης του λαού. Υποστήριξε ότι «οι συνεργασίες μεταξύ των εργατών…ήταν αποτέλεσμα της ίδιας λαϊκής αντίστασης κατά της αυξανόμενης εξουσίας των λίγων- εν προκειμένω των καπιταλιστών», όπως η φυλή, η κοινότητα του χωριού και ούτω καθεξής, όπως ήταν και «η εντυπωσιακά ανεξάρτητη, ελεύθερα ομόσπονδες δραστηριότητα των «Τομέων» του Παρισιού και όλων των μεγάλων πόλεων και πολλών μικρών οι «Κομμούνες» στη διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης του 1793. [Op. Cit., p. 159]
Κατά συνέπεια, ενώ ο αναρχισμός ως πολιτική θεωρία αποτελεί μια έκφραση της πάλης της εργατικής πάλης και της αυτενέργειας ενάντια στον καπιταλισμό και το σύγχρονο κράτος, οι ιδέες του αναρχισμού εκφράζονταν συνεχώς στην πράξη σε όλη τη διάρκεια της ανθρώπινης ύπαρξης. Πολλοί αυτόχθονες της Βόρειας Αμερικής και αλλού, για παράδειγμα, εξασκούσαν τον αναρχισμό για χιλιάδες χρόνια προτού ο αναρχισμός υπάρξει ως συγκεκριμένη πολιτική θεωρία. Ομοίως, οι αναρχικές τάσεις και οι οργανώσεις υπήρξαν σε κάθε μεγάλη επανάσταση – στις Συναντήσεις της Πόλης του Νιου Ήνγκλαντ (Νέας Αγγλίας) στη διάρκεια της Αμερικανικής Επανάστασης, στους Παρισινούς «Τομείς» στη διάρκεια της «Γαλλικής Επανάστασης», στα εργατικά συμβούλια και τις εργοστασιακές επιτροπές στη διάρκεια της Ρωσικής Επανάστασης, για να αναφέρουμε μόνο λίγα παραδείγματα (Βλέπε για λεπτομέρειες στην Τρίτη Επανάσταση του Μάρεϊ Μπούκτσιν). Αυτό είναι αναμενόμενο εφόσον ο αναρχισμός, όπως ισχυριζόμαστε, είναι προϊόν της αντίστασης στην εξουσία, τότε στις κοινωνίες με εξουσίες θα προκαλέσει αντίσταση σ’ αυτές και θα παράξει αναρχικές τάσεις (και, φυσικά, σε κοινωνίες χωρίς εξουσίες δεν μπορεί να συμβάλλει μιας και είναι αναρχικές)
Με άλλα λόγια, ο αναρχισμός είναι μια έκφραση της πάλης ενάντια στην καταπίεση και την εκμετάλλευση, μια γενίκευση των εμπειριών και των αναλύσεων των εργαζόμενων για το τι είναι λάθος στο παρόν σύστημα και μια έκφραση των ελπίδων και των ονείρων μας για ένα καλύτερο μέλλον. Αυτή η πάλη υπήρχε πολύ προτού ονομαστεί αναρχισμός, όμως το ιστορικό αναρχικό κίνημα (ομάδες ανθρώπων που ονόμαζαν τις ιδέες τους αναρχικές και επιδίωκαν μια αναρχική κοινωνία) είναι ουσιαστικά ένα προϊόν της πάλης της εργατικής τάξης ενάντια στον καπιταλισμό και το κράτος, ενάντια στην καταπίεση και την εκμετάλλευση και υπέρ μιας ελεύθερης κοινωνίας ισότιμων ατόμων. [Op. Cit., p. 16]
Δημοσιεύτηκε από Δημήτρης Κ. στο Anarkismo
Το Anarkismo.net είναι προϊόν διεθνούς συνεργασίας μεταξύ αναρχικών ομάδων και ατόμων. Η πρόθεσή μας είναι να προωθηθεί ο διάλογος στο εσωτερικό του παγκόσμιου αναρχικού κινήματος. Προσδιοριζόμαστε ως αναρχικοί της «πλατφορμιστικής», αναρχικής-κομμουνιστικής ή especifista (ειδικής αναρχικής οργάνωσης) παράδοσης του αναρχισμού.
http://sxoliastesxwrissynora.wordpress.com/
Ακόμα ένα κείμενο για το τι είναι αναρχισμός και αναρχία γιατί πάλι εξακολουθώ να διαβάζω άπειρα πράγματα για το τι αποκαλείται ένας αναρχικός από ανθρώπους που προφανώς δεν έχουν ιδέα για το τι ξεστομίζουν ή γράφουν..
Αναρχισμός είναι μια πολιτική θεωρία που επιδιώκει να δημιουργήσει την αναρχία, «την απουσία κάποιου αφέντη, κάποιου κυρίαρχου.» (Προυντόν Τι είναι Ιδιοκτησία, σελ. 264)
Με άλλα λόγια, αναρχισμός είναι μία πολιτική θεωρία που στοχεύει να δημιουργήσει μια κοινωνία στην οποία τα άτομα συνεργάζονται ελεύθερα και ισότιμα. Όντας μια τέτοια θεωρία ο αναρχισμός αντιτίθεται σε όλες τις μορφές ιεραρχικού ελέγχου – είτε πρόκειται για τον έλεγχο από το κράτος είτε από κάποιον καπιταλιστή – θεωρώντας τον επιζήμιο για το άτομο και την ατομικότητά του, καθώς και περιττό.
Ενώ η κοινή αντίληψη για τον αναρχισμό είναι ότι πρόκειται για ένα βίαιο, αντι-Κρατικό κίνημα, ο αναρχισμός αποτελεί μία πολύ περισσότερο εκλεπτυσμένη και γεμάτη αποχρώσεις παράδοση από το να είναι μια απλή αντίσταση στην κρατική εξουσία. Οι αναρχικοί αντιτίθενται στην αντίληψη ότι η εξουσία και η κυριαρχία είναι απαραίτητες για την κοινωνία και αντιθέτως είναι υπέρμαχοι περισσότερο συνεργατικών, αντιιεραρχικών μορφών κοινωνικής, πολιτικής και οικονομικής οργάνωσης. («Η Πολιτική της Ατομικότητας» σελ. 106)
Αυτή η διαδικασία δυσφήμισης δεν έχει ιστορικό αντίστοιχο. Για παράδειγμα, σε χώρες όπου έχουν θεωρήσει απαραίτητη τη διακυβέρνηση από ένα πρόσωπο (μοναρχία), οι λέξεις «ρεπουμπλικανισμός» ή «δημοκρατία» έχουν χρησιμοποιηθεί ακριβώς όπως η λέξη «αναρχία», για να υπαινιχθούν αταξία και σύγχυση. Εκείνοι που έχουν ένα ισχυρό συμφέρον να διατηρηθεί η καθεστηκυία τάξη, προφανώς θα θελήσουν να υπαινιχθούν ότι η αντίπαλη προς το παρόν σύστημα ιδεολογία δεν μπορεί να λειτουργήσει στην πράξη και πως μια νέα μορφή κοινωνίας δε θα οδηγούσε παρά στο χάος. Ή όπως το εκφράζει ο Ερρίκος Μαλατέστα:
«από τη στιγμή που θεωρήθηκε ότι κάποια κυβέρνηση είναι απαραίτητη και πως χωρίς κυβέρνηση δεν θα μπορούσε να υπάρξει τίποτα άλλο παρά αταξία και σύγχυση, ήταν φυσικό και λογικό πως η αναρχία, που σημαίνει απουσία κυβέρνησης, θα ακουγόταν αναγκαστικά ως απουσία τάξης.» («Αναρχία», σελ. 16)
«Αλλάξτε τους γνώμη, πείστε το λαό ότι η κυβέρνηση δεν είναι μόνο περιττή, αλλά και εξαιρετικά επιζήμια, και τότε η λέξη αναρχία, μόνο και μόνο με το να σημαίνει απουσία κυβέρνησης, θα φτάσει για τον καθένα να σημαίνει : φυσική τάξη, ενότητα των ανθρώπινων αναγκών και των συμφερόντων όλων, ολοκληρωμένη ελευθερία μέσα σε ολοκληρωμένη αλληλεγγύη». [Op. Cit., pp. 16]
Παράλληλα με την καταπολέμηση των διαστρεβλώσεων που παράγονται απ’ την «κοινή αντίληψη» της έννοιας «αναρχία», πρέπει επίσης να καταπολεμήσουμε τις διαστρεβλώσεις στις οποίες ο αναρχισμός και οι αναρχικοί έχουν υποβληθεί διαχρονικά από τους πολιτικούς και κοινωνικούς εχθρούς μας. Διότι, όπως το θέτει ο Βαρθολομαίος Βαντζέτι, οι αναρχικοί είναι «οι πιο ριζοσπάστες από τους ριζοσπάστες – οι μαύρες γάτες, το φόβητρο πολλών, όλων των στενόμυαλων, των εκμεταλλευτών, των τσαρλατάνων, των απατεώνων και των καταπιεστών. Κατά συνέπεια είμαστε, επίσης, οι πλέον συκοφαντημένοι, δυσφημισμένοι, παρεξηγημένοι και κυνηγημένοι απ’ όλους.» (Νικόλα Σάκκο και Βαρθολομαίου Βαντζέτι. Γράμματα του Σάκκο και του Βαντζέτι, σελ. 174)
Ο Βαντζέτι ήξερε για τι πράγμα μιλούσε. Ο ίδιος και ο σύντροφός του Νικόλα Σάκκο ενοχοποιήθηκαν από το κράτος των ΗΠΑ για ένα έγκλημα που δεν διέπραξαν και, τελικώς, εκτελέστηκαν στην ηλεκτρική καρέκλα για το ότι ήταν ξένοι αναρχικοί στα 1927. Έτσι θα πρέπει να αναιρέσουμε τις συκοφαντίες και τις διαστρεβλώσεις στις οποίες οι αναρχικοί έχουν υποβληθεί από τα καπιταλιστικά μέσα ενημέρωσης, τους πολιτικούς, τους ουτοπιστές και τα αφεντικά (για να μην αναφέρουμε τις διαστρεβλώσεις από τους πρώην συντρόφους μας ριζοσπάστες όπως οι ελευθεριακοί και οι Μαρξιστές). Ελπίζουμε ότι όταν θα έχουμε ολοκληρώσει θα έχετε καταλάβει γιατί εκείνοι που είναι στην εξουσία έχουν ξοδέψει τόσο πολύ χρόνο σε επιθέσεις εναντίον του αναρχισμού – είναι αυτή η μόνη ιδεολογία που μπορεί αποτελεσματικά να εξασφαλίσει την ελευθερία για όλους και να δώσει τέλος σε όλα τα συστήματα που βασίζονται στην εξουσία των λίγων επί των πολλών.
Α.1. 1 Τι σημαίνει «αναρχία»;
Η λέξη «αναρχία» προέρχεται από το ελληνικό πρόθεμα αν (ή α), που σημαίνει «όχι», «έλλειψη κάποιου πράγματος», «απουσία κάποιου πράγματος», «υστέρηση σε κάτι», συν το «αρχός», που σημαίνει «κυβερνήτης», «προϊστάμενος», «αρχηγός», «επικεφαλής» ή «αυτός που έχει την εξουσία». Ή, όπως το θέτει ο Π.Κροπότκιν, η Αναρχία προέρχεται από τις ελληνικές λέξεις που σημαίνουν «ενάντια στην εξουσία».
Ενώ οι ελληνικές λέξεις «άναρχος» και «αναρχία» συχνά εκλαμβάνονται ως «να μην υπάρχει κυβέρνηση» ή «να είσαι χωρίς κυβέρνηση», όπως μπορεί να δει κανείς, η ακριβής, αρχική σημασία του αναρχισμού δεν ήταν απλώς «χωρίς κυβέρνηση». «Αν – αρχία» σημαίνει «χωρίς κυβερνήτη» ή γενικότερα «χωρίς εξουσία», και με αυτή τη σημασία ανέκαθεν χρησιμοποιούσαν τη λέξη οι αναρχικοί. Για παράδειγμα, βλέπουμε τον Κροπότκιν να επιχειρηματολογεί πως η αναρχία «δεν επιτίθεται μόνο στο κεφάλαιο, αλλά και στις βασικές πηγές της ισχύος του καπιταλισμού: το νόμο, την εξουσία και το Κράτος».[ Op. Cit., p. 150] Για τους αναρχικούς, αναρχία σημαίνει «όχι κατ’ ανάγκην έλλειψη τάξης, όπως γενικά θεωρείται, αλλά έλλειψη αρχής» [Benjamin Tucker, Instead of a Book, p. 13] Hence David Weick’s excellent summary: Η εξαιρετική σύνοψη του Χενς Ντέηβιντ Γουεϊκ για το «Αντί Βιβλίου» του Μπέντζαμιν Τάκερ:
«Ως αναρχισμός μπορεί εννοηθεί η γενικότερη κοινωνική και πολιτική αντίληψη που εκφράζει άρνηση όλων των εξουσιών, των εθνικών κυριαρχιών, των επικυριαρχιών και ιεραρχικών καταμερισμών και μια βούληση για την κατάλυσή τους. Ως εκ τούτου ο αναρχισμός είναι κάτι περισσότερο από αντι-κρατισμός…(ακόμα κι αν) η κυβέρνηση (το κράτος)…είναι, ως το πλέον πρόσφορο, το επίκεντρο της αναρχικής κριτικής. (Ξαναεπινοώντας την Αναρχία, σελ. 139)
ι’ αυτό το λόγο, περισσότερο απ’ το να είναι απλώς αντι-κυβερνητικός ή αντι-κρατικός, ο αναρχισμός είναι πρωταρχικά ένα κίνημα που εναντιώνεται στις ιεραρχίες. Γιατί; Διότι η ιεραρχία είναι εκείνη η οργανωτική δομή που εμπεριέχει εξουσία. Δεδομένου ότι το κράτος είναι η «ανώτατη» μορφή ιεραρχίας, οι αναρχικοί είναι, εξ ορισμού, αντι-κρατιστές, κι ωστόσο αυτός δεν είναι ένας επαρκής ορισμός του αναρχισμού. Αυτό σημαίνει ότι οι πραγματικοί αναρχικοί αντιτίθενται σε όλες τις μορφές ιεραρχικής οργάνωσης, όχι μόνο στο κράτος. Με τα λόγια του Μπράιαν Μόρρις;
Ο όρος αναρχία προέρχεται από το ελληνικά, και ουσιαστικά σημαίνει «χωρίς κυβερνήτη (ηγεμόνα, άρχοντα)». Οι αναρχικοί είναι άνθρωποι που απορρίπτουν όλες τις μορφές κυβέρνησης ή επιβαλλόμενης εξουσίας, όλες τις μορφές ιεραρχίας και κυριαρχίας. Κατά συνέπεια αντιτίθενται σε αυτό που ο Μεξικάνος αναρχικός Φλόρες Μαγκόν αποκάλεσε «ζοφερή τριάδα» – το κράτος, το κεφάλαιο και την εκκλησία. Οι αναρχικοί, συνεπώς, αντιτίθενται τόσο στον καπιταλισμό και το κράτος όσο και σε όλες τις μορφές της θρησκευτικής εξουσίας. Όμως οι αναρχικοί αναζητούν, επίσης, να εγκαθιδρύσουν ή να επιφέρουν με διάφορα μέσα, μια συνθήκη αναρχίας, δηλαδή, μια αποκεντρωμένη κοινωνία χωρίς επιβαλλόμενους θεσμούς, μια κοινωνία οργανωμένη μέσω μιας συνομοσπονδίας αυτόβουλων συσχετισμών. (Ανθρωπολογία και Αναρχισμός, σελ. 35-41)
Η αναφορά στην ιεραρχία σε αυτό το πλαίσιο είναι μια σχετική πρόσφατη εξέλιξη – οι «κλασικοί» αναρχικοί όπως ο Προυντόν, ο Μπακούνιν και ο Κροπότκιν χρησιμοποιούσαν κι αυτοί τη λέξη, σπάνια ωστόσο (συνήθως προτιμούσαν την «εξουσία», που χρησιμοποιούνταν ως συντομογραφία του «εξουσιαστικού καθεστώτος»). Ωστόσο, είναι εμφανές από τα γραψίματά τους ότι τους χαρακτήριζε μια φιλοσοφία ενάντια στην ιεραρχία, ενάντια στην ανισοκατανομή της ισχύος ή των προνομίων μεταξύ των ατόμων. Ο Μπακούνιν μίλησε για αυτό όταν επιτέθηκε την «επίσημη» εξουσία αλλά υπερασπίστηκε τη «φυσική επιρροή» και επίσης όταν είπε:
«Θέλετε να καταστήσετε αδύνατο για οποιονδήποτε να καταπιέζει ένα συνάνθρωπό του; Τότε εξασφαλίστε ότι κανείς δεν θα κατέχει εξουσία» (Η Πολιτική Φιλοσοφία του Μπακούνιν, σελ. 271)
Όπως παρατηρεί ο Τζεφ Ντρον, «ενώ πάντοτε υπήρξε ένα λανθάνον κομμάτι του «επαναστατικού προγράμματος, μόλις πρόσφατα έχει αυτή η ευρύτερη αντίληψη της αντι-ιεραρχίας αναδειχθεί προς λεπτομερέστερη διερεύνηση. Παρ’ όλα αυτά, τη ρίζα της μπορεί εύκολα να τη δει κανείς στις ελληνικές ρίζες της λέξης «αναρχία» (Μεταξύ Αναρχισμού και Ελευθεριακής ιδεολογίας: Ορίζοντας ένα Νέο Κίνημα) Επισημαίνουμε ότι αυτή η αντίθεση στην ιεραρχία δεν περιορίζεται, για τους αναρχικούς, μόνο στο κράτος ή την κυβέρνηση. Περιλαμβάνει όλες τις εξουσιαστικές οικονομικές και κοινωνικές σχέσεις καθώς και τις πολιτικές, κι ιδιαίτερα εκείνες που έχουν σχέση με την καπιταλιστική ιδιοκτησία και την μισθωτή εργασία. Αυτό μπορεί να διαπιστωθεί από το επιχείρημα του Προυντόν ότι «το Κεφάλαιο…στο πολιτικό πεδίο είναι το ανάλογο της κυβέρνησης….Η οικονομική έννοια του Καπιταλισμού, της πολιτικής της κυβέρνησης ή της εξουσίας και η θεολογική έννοια της Εκκλησίας είναι τρεις ταυτόσημες έννοιες, που συνδέονται με διάφορους τρόπους. Το να επιτεθεί κανείς στη μία ισοδυναμεί με το να επιτεθεί σε όλες τους…Αυτό που κάνει το κεφάλαιο στην εργασία, και το Κράτος στην ελευθερία, το κάνει η Εκκλησία στο πνεύμα. Η τριάδα της απολυταρχίας είναι εξίσου ολέθρια στις πρακτικές της όσο και στη φιλοσοφία της. Το πλέον αποτελεσματικό μέσο καταπίεσης των ανθρώπων θα ήταν να υποδουλώσεις ταυτόχρονα το σώμα, τη βούληση και τη λογική τους. (Η Κόκκινη Έμμα μιλά, σελ. 50). Σαράντα χρόνια νωρίτερα ο Μπακούνιν έκανε την ίδια επισήμανση όταν τόνισε ότι κάτω απ’ το παρόν σύστημα «ο εργάτης πουλάει τον εαυτό του και την ελευθερία του για ορισμένο χρόνο» στον καπιταλιστή με αντάλλαγμα κάποιο μισθό. (. [Op. Cit., p. 187]).
Επομένως, «αναρχία» σημαίνει κάτι περισσότερο από «χωρίς κυβέρνηση» απλώς, σημαίνει αντίθεση σε όλες τις μορφές της εξουσιαστικής οργάνωσης και ιεραρχίας. Με τα λόγια του Κροπότκιν, «η πηγή της αναρχικής πρωταρχικής αντίληψης για την κοινωνία…(βρίσκεται στην) κριτική…των ιεραρχικών οργανώσεων και της εξουσιαστικής αντίληψης για την κοινωνία, και…την ανάλυση των τάσεων που έχουν εκδηλωθεί στα προοδευτικά κινήματα της ανθρωπότητας [Op. Cit., p. 158]. Για τον Μαλατέστα, ο αναρχισμός «γεννήθηκε ως μια ηθική εξέγερση ενάντια στην κοινωνική αδικία» και «τα συγκεκριμένα αίτια της κοινωνικής παθογένειας» θα μπορούσαν να εντοπιστούν στην «καπιταλιστική ιδιοκτησία και το Κράτος». Όταν οι καταπιεζόμενοι «επεδίωξαν να ανατρέψουν τόσο το Κράτος όσο και την ιδιοκτησία—τότε ήταν που γεννήθηκε ο αναρχισμός» (Ερρίκος Μαλατέστα: Η ζωή και οι ιδέες του, σελ. 19)
Συνεπώς κάθε απόπειρα ισχυρισμού ότι η αναρχία είναι απλώς αντι-κρατική είναι διαστρέβλωση της λέξης και του τρόπου με τον οποίο χρησιμοποιήθηκε από το αναρχικό κίνημα. Όπως το θέτει ο Μπράιαν Μόρις «όταν μελετά κάποιος τα κείμενα των κλασικών αναρχικών…καθώς και τον χαρακτήρα των αναρχικών κινημάτων…γίνεται προφανές ότι ποτέ δεν είχε (η ιδεολογία αυτή) αυτή την περιορισμένη οπτική (του να είναι απλώς αντικρατική). Πάντοτε συγκρουόταν με όλες τις μορφές εξουσίας και εκμετάλλευσης και έχει υπάρξει εξίσου επικριτική απέναντι στον καπιταλισμό και τη θρησκεία όσο υπήρξε και στο κράτος». [Op. Cit., p. 40]
Ενώ πραγματευτήκαμε πώς θα μπορούσε να είναι μια αναρχική κοινωνία στο πρώτο μέρος, ο Νόαμ Τσόμσκι συνοψίζει την βασική πτυχή της δηλώνοντας πως σε μια αληθινά ελεύθερη κοινωνία «κάθε αλληλεπίδραση μεταξύ ανθρώπων που υπερβαίνει τη διαπροσωπική – με την έννοια ότι παίρνει κάποιου είδους θεσμική μορφή- στην κοινότητα, το χώρο δουλειάς, την οικογένεια, την ευρύτερη κοινωνία, όποια κι αν είναι αυτή, θα πρέπει να υπόκειται στον άμεσο έλεγχο των συμμετεχόντων σε αυτήν. Αυτό θα σήμαινε εργατικά συμβούλια στη βιομηχανία, λαϊκή δημοκρατία στις κοινωνίες, αλληλεπίδραση μεταξύ τους, ελεύθερες συνενώσεις σε μεγαλύτερες ομάδες, μέχρι και στο επίπεδο της οργάνωσης μια διεθνούς κοινωνίας». [Anarchism Interview].
Η κοινωνία θα έπαυε να διαιρείται σε μια ιεραρχία αφεντικών και εργατών, κυβερνώντων και κυβερνωμένων. Αντιθέτως, μια αναρχική κοινωνία θα βασιζόταν στον ελεύθερο συσχετισμό εντός συμμετοχικών οργανισμών και θα λειτουργούσε από τα κάτω προς τα πάνω. Οι αναρχικοί, θα πρέπει να σημειωθεί, προσπαθούν να δημιουργήσουν σε όσο μεγαλύτερο βαθμό μπορούν αυτού του είδους την κοινωνία σήμερα, στις οργανώσεις, τους αγώνες και τις δραστηριότητές τους.
Α.1.2 Τι σημαίνει «αναρχισμός»;
Για να παραπέμψουμε στον Π.Κροπότκιν, Αναρχισμός είναι «το χωρίς-κυβέρνηση σύστημα σοσιαλισμού» (Αναρχισμός, σελ.46). Με άλλα λόγια, «η κατάργηση της εκμετάλλευσης και της καταπίεσης ανθρώπου από άνθρωπο, δηλαδή η κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας (καπιταλισμός) και της κυβέρνησης.» (Ερρίκος Μαλατέστα, Προς τον Αναρχισμό, σελ. 75).
Ο Αναρχισμός, ως εκ τούτου, είναι η πολιτική θεωρία που επιδιώκει να δημιουργήσει μια κοινωνία που δεν θα έχει πολιτικές, οικονομικές ή κοινωνικές ιεραρχίες. Οι αναρχικοί υποστηρίζουν ότι η αναρχία, η απουσία εξουσιαστών, είναι μια βιώσιμη μορφή κοινωνικού συστήματος και έτσι εργάζονται για τη μεγιστοποίηση της ατομικής ελευθερίας και της κοινωνικής ισότητας. Βλέπουν τους στόχους της ελευθερίας και της ισότητας ως αμοιβαία αλληλοϋποστηριζόμενους. Με άλλα λόγια, στο διάσημο απόφθεγμα του Μπακούνιν:
«Είμαστε πεπεισμένοι ότι ελευθερία χωρίς Σοσιαλισμό σημαίνει ευνοιοκρατία και άδικία, και πως ο Σοσιαλισμός χωρίς ελευθερία είναι σκλαβιά και κτηνωδία» («Η Πολιτική Φιλοσοφία του Μπακούνιν, σελ. 269)
Η ιστορία των ανθρώπινων κοινωνιών αποδεικνύει την άποψη αυτή. Η ελευθερία χωρίς την ισότητα είναι ελευθερία μόνο για τους ισχυρούς, ενώ η ισότητα χωρίς την ελευθερία είναι αδύνατη και νομιμοποιεί τη σκλαβιά.
Ενώ υπάρχουν πολλές διαφορετικές μορφές αναρχισμού (από τον ατομικιστικό αναρχισμό μέχρι τον κομμουνιστικό-αναρχισμό –βλέπε στο Α.3 μέρος για περισσότερες λεπτομέρειες), υπήρξαν πάντοτε δύο κοινές θέσεις στον πυρήνα όλων τους –η εναντίωση στην κυβέρνηση και η εναντίωση στον καπιταλισμό. Με τα λόγια του ατομικιστή-αναρχικού Μπέντζαμιν Τάκερ, ο αναρχικός εμμένει «στην κατάργηση του Κράτους και την κατάργηση της τοκογλυφίας – να μην υπάρχει κυβέρνηση ανθρώπου από άνθρωπο και εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο.» [cited by Eunice Schuster, Native American Anarchism, p. 140]. Όλοι οι αναρχικοί αντιλαμβάνονται το κέρδος, τον τόκο, το ενοίκιο ως τοκογλυφία (ως εκμετάλλευση) και έτσι εναντιώνονται σε αυτά και τις συνθήκες που τα δημιουργούν εξίσου με το να εναντιώνονται στην κυβέρνηση και το Κράτος.
Γενικότερα, με τα λόγια της Λ.Σούζαν Μπράουν ο «ενωτικός δεσμός» εντός του αναρχισμού «είναι η παγκόσμια καταδίκη της ιεραρχίας και της κυριαρχίας και η επιθυμία να πολεμήσει κανείς για την ελευθερία της ατομικότητας του ανθρώπου» (Η Πολιτική του Ατομικισμού, σελ. 108). Για τους αναρχικούς ένα άτομο δεν μπορεί να είναι ελεύθερο όταν υπόκειται στην κρατική η καπιταλιστική εξουσία. Όπως το διατύπωσε επιγραμματικά Voltairine de Cleyre:
«Ο αναρχισμός…διδάσκει ότι μπορεί να υπάρξει μια κοινωνία στην οποία οι ανάγκες της ζωής μπορούν να καλύπτονται πλήρως για όλους και στην οποία οι ευκαιρίες για ολοκληρωμένη ανάπτυξη του μυαλού και του σώματος θα είναι κληρονομιά όλων…Διδάσκει πως η παρούσα άδικη οργάνωση της παραγωγής και της διανομής του πλούτου πρέπει στο τέλος να ξεθεμελιωθεί εντελώς και να αντικατασταθεί από ένα σύστημα το οποίο θα εξασφαλίζει στον καθένα την ελευθερία να εργάζεται, χωρίς προηγουμένως να αναζητά κάποιον αφέντη στον οποίο θα πρέπει να παραδώσει ένα φόρο για το προϊόν που παράγει και το οποίο θα εγγυάται την ελεύθερη πρόσβαση στις πηγές και τα μέσα παραγωγής….Από τους τυφλά υπάκουους διαμορφώνει τους δυσαρεστημένους, από τους ασυνείδητα μη ικανοποιημένους, διαμορφώνει τους συνειδητά μη ικανοποιημένους…Ο αναρχισμός επιζητά να αφυπνίσει τη συνειδητοποίηση της καταπίεσης, την επιθυμία για μια καλύτερη κοινωνία και την αίσθηση της αναγκαιότητας για ασίγαστο πόλεμο εναντίον του καπιταλισμού και του Κράτους» (Αναρχία! Μια Ανθολογία της Μητέρας Γης από την Έμμα Γκόλντμαν, σελ. 23-4).
Επομένως ο αναρχισμός είναι η πολιτική θεωρία που προκαλεί την δημιουργία της αναρχίας, μιας κοινωνίας βασισμένης στο απόφθεγμα «χωρίς άρχοντες (κυρίαρχους, ηγεμόνες). Για να το επιτύχει αυτό «από κοινού με όλους τους σοσιαλιστές, οι αναρχικοί θεωρούν ότι έχει περάσει πλέον η εποχή της ατομικής ιδιοκτησίας γης, κεφαλαίων, μηχανημάτων, ότι είναι καταδικασμένη να εξαφανιστεί και ότι όλα όσα είναι αναγκαίο να παράγονται πρέπει να και πρόκειται να γίνουν κοινή ιδιοκτησία της κοινωνίας και η διαχείρισή τους θα γίνεται από κοινού από τους παραγωγούς του πλούτου. Ακόμα υποστηρίζουν ότι το ιδανικό της πολιτικής οργάνωσης της κοινωνίας είναι μια κατάσταση στην οποία οι λειτουργίες της κυβέρνησης έχουν μειωθεί στο ελάχιστο…(και) πως ο τελικός στόχος της κοινωνίας είναι η μείωση των λειτουργιών της κυβέρνησης μέχρι του σημείου να εκμηδενιστούν – δηλαδή, μέχρι του σημείου να υπάρξει μια κοινωνία χωρίς κυβέρνηση, μέχρι την αναρχία. (Π.Κροπότκιν. Op. Cit., p. 46)
Κατά συνέπεια ο αναρχισμός είναι τόσο θετικός όσο και αρνητικός. Αναλύει και επικρίνει την παρούσα κοινωνία ενώ ταυτόχρονα προσφέρει το όραμα μιας πιθανής νέας κοινωνίας – μιας κοινωνίας που ικανοποιεί ορισμένες ανθρώπινες ανάγκες τις οποίες η παρούσα δεν αναγνωρίζει. Αυτές οι ανάγκες, κατά βάση, είναι η ελευθερία, η ισότητα και η αλληλεγγύη, που θα τις πραγματευτούμε στο Α.2 μέρος.
Ο αναρχισμός ενώνει την κριτική ανάλυση με την ελπίδα, διότι, όπως ο Μπακούνιν (στις προ-αναρχισμού μέρες του) υπογράμμισε, «η ορμή για καταστροφή είναι μια δημιουργική ορμή». Δεν μπορεί κάποιος να οικοδομήσει μια καλύτερη κοινωνία, χωρίς να κατανοήσει τι πρόβλημα υπάρχει στην παρούσα.
Ωστόσο, πρέπει να τονιστεί ότι ο αναρχισμός είναι κάτι περισσότερο από τα μέσα μιας ανάλυσης ή ένα όραμα μιας καλύτερης κοινωνίας. Η βάση του βρίσκεται, επίσης, στην πάλη, στην πάλη των καταπιεσμένων για την ελευθερία τους. Με άλλα λόγια, παρέχει τα μέσα επίτευξης ενός νέου συστήματος βασισμένου στις ανάγκες των ανθρώπων, όχι στην εξουσία, ένα σύστημα το οποίο βάζει τον πλανήτη πάνω από τα κέρδη. Η ρήση του Σκοτσέζου αναρχικού Στιούαρτ Κρίστι:
«Ο αναρχισμός είναι ένα κίνημα για την ανθρώπινη ελευθερία. Είναι χειροπιαστό, δημοκρατικό και υπέρ της ισότητας. Ο αναρχισμός ξεκίνησε – και παραμένει – μια άμεση μορφή αντίδρασης των μη προνομιούχων εναντίον της καταπίεσης και της εκμετάλλευσής τους.
Αντιτίθεται τόσο στην επίβουλη ανάπτυξη της κρατικής ισχύος όσο και στον ολέθριο εθισμό του κτητικού ατομικισμού, ο οποίος, από κοινού ή και χώρια, τελικά υπηρετεί μόνο τα συμφέροντα των λίγων εις βάρος των υπολοίπων.»
«Ο αναρχισμός είναι τόσο θεωρία όσο και τρόπος ζωής. Φιλοσοφικά, στοχεύει στη μέγιστη εναρμόνιση μεταξύ του ατόμου, της κοινωνίας και της φύσης. Πρακτικά, στοχεύει στο να οργανώσουμε και να ζούμε τις ζωές μας με τρόπο ώστε να γίνουν περιττοί οι πολιτικοί, οι κυβερνήσεις, τα κράτη και οι αξιωματούχοι τους. Σε μια αναρχική κοινωνία, αυτόνομα άτομα με αλληλοσεβασμό θα είναι οργανωμένα σε μη-καταπιεστικές σχέσεις εντός φυσικά καθορισμένων κοινοτήτων, στις οποίες τα μέσα παραγωγής και διανομής θα τα κατέχουν όλοι από κοινού.»
«Οι αναρχικοί δεν είναι ονειροπόλοι παθιασμένοι με αφηρημένες αρχές και θεωρητικές κατασκευές…Οι αναρχικοί συνειδητοποιούν πλήρως ότι μια τέλεια κοινωνία δεν είναι κάτι που θα αποκτηθεί αύριο. Στην πραγματικότητα, ο αγώνας θα κρατήσει για πάντα! Ωστόσο, είναι το όραμα είναι που δίνει το κίνητρο για αγώνα ενάντια στα πράγματα ως έχουν, και υπέρ των πραγμάτων που μπορεί να υπάρξουν…»
«Τελικά, μόνο ο αγώνας καθορίζει το αποτέλεσμα, και η πρόοδος προς μια καλύτερη κοινωνία πρέπει να αρχίζει με την βούληση για αντίσταση σε κάθε αδικία. Σε γενικές γραμμές, αυτό σημαίνει την αντίδραση σε κάθε μορφή εκμετάλλευσης και την περιφρόνηση της νομιμότητας όλων των μορφών καταπιεστικής εξουσίας. Αν οι αναρχικοί έχουν μία αρχή που την πιστεύουν ακλόνητα, αυτή είναι, από τη στιγμή που ο εθισμός της υπακοής στους πολιτικούς ή τους ουτοπιστές χάνεται ,και η αντίσταση στην επικυριαρχία και την εκμετάλλευση γίνεται τρόπος ζωής, τότε οι συνηθισμένοι άνθρωποι έχουν την ικανότητα να οργανώσουν κάθε πτυχή της ζωής τους με βάση τα δικά τους συμφέροντα, οπουδήποτε και οποτεδήποτε, τόσο ελεύθερα όσο και δίκαια.»
«Οι αναρχικοί δεν απέχουν από τους λαϊκούς αγώνες ούτε προσπαθούν να κυριαρχήσουν σε αυτούς. Επιζητούν να συμβάλλουν πρακτικά με όποιον τρόπο μπορούν και επίσης ενισχύουν στο εσωτερικό τους το μέγιστο δυνατό επίπεδο τόσο ατομικής αυτοπραγμάτωσης όσο και συλλογικής αλληλεγγύης. Είναι πιθανό να εντοπίσει κανείς αναρχικές ιδέες σχετικές με τις αυτόβουλες σχέσεις, την ισότιμη συμμετοχή στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων, την αλληλοβοήθεια και την αντίστοιχη κριτική όλων των μορφών κυριαρχίας σε φιλοσοφικά, κοινωνικά και επαναστατικά κινήματα όλων των καιρών και των τόπων.» (Η Γιαγιά μου με έκανε Αναρχικό, σελ. 162-3)
Ο αναρχισμός, πρεσβεύουν οι αναρχικοί, είναι απλώς η θεωρητική έκφραση της ικανότητάς μας να οργανωνόμαστε και να λειτουργούμε την κοινωνία χωρίς αφεντικά ή πολιτικούς. Επιτρέπει στην εργατική τάξη και σε άλλους καταπιεζόμενους ανθρώπους να συνειδητοποιήσουν την δύναμη που έχουν ως τάξη, να υπερασπιστούν τα άμεσα συμφέροντά τους και να αγωνιστούν για την επαναστατικοποίηση της κοινωνίας συνολικά. Μόνο με αυτόν τον τρόπο μπορούμε να δημιουργήσουμε μια κοινωνία κατάλληλη γι’ ανθρώπους.
Δεν είναι αφηρημένη φιλοσοφία. Οι αναρχικές ιδέες εφαρμόζονται στην πράξη κάθε μέρα. Οπουδήποτε καταπιεσμένοι άνθρωποι ορθώνουν το ανάστημά τους διεκδικώντας τα δικαιώματά τους, αναλαμβάνουν δράση για να υπερασπιστούν την ελευθερία τους, εφαρμόζουν την αλληλεγγύη και την συν-εργασία, μάχονται ενάντια στην καταπίεση, οργανώνονται χωρίς ηγέτες και αφεντικά, ζει το πνεύμα του αναρχισμού. Οι αναρχικοί απλώς επιζητούν να ενδυναμώσουν αυτές τις ελευθεριακές τάσεις και να τις οδηγήσουν στην πλήρη τους καρποφορία. Καθώς πραγματευτήκαμε στο τμήμα J, οι αναρχικοί εφαρμόζουν τις ιδέες τους με πολλούς τρόπους εντός του καπιταλισμού προκειμένου να τον αλλάξουν προς το καλύτερο μέχρι να έλθει η εποχή κατά την οποία θα απαλλαγούμε εντελώς απ’ αυτόν. Το τμήμα Ι πραγματεύεται με τι σκοπεύουμε να τον αντικαταστήσουμε, σε τι αποσκοπεί ο αναρχισμός.
Α.1.3 Γιατί ο αναρχισμός αποκαλείται επίσης και ελευθεριακός σοσιαλισμός;
Πολλοί αναρχικοί, βλέποντας την αρνητική διάσταση του ορισμού του «αναρχισμού», έχουν χρησιμοποιήσει άλλους όρους για να δώσουν έμφαση στην δομικά θετική και εποικοδομητική πλευρά των ιδεών του. Οι πιο συνηθισμένοι όροι είναι «ελεύθερος σοσιαλισμός», «ελεύθερος κομμουνισμός», «ελευθεριακός σοσιαλισμός» και «ελευθεριακός κομμουνισμός». Για τους αναρχικούς, ο ελευθεριακός σοσιαλισμός, ο ελευθεριακός κομμουνισμός και ο αναρχισμός είναι στην ουσία εναλλακτικοί ο ένας του άλλου. Όπως το θέτει ο Βαντζέτι:
«Σε τελική ανάλυση, είμαστε σοσιαλιστές όπως οι σοσιαλδημοκράτες, οι σοσιαλιστές, και οι κομμουνιστές είναι όλοι Σοσιαλιστές. Η διαφορά – η βασική διαφορά- που μας ξεχωρίζει απ’ όλους τους άλλους είναι ότι υποστηρίζουν την εξουσία ενώ εμείς την ελευθερία. Πιστεύουν στο Κράτος ή την Κυβέρνηση τους, εμείς πιστεύουμε στο να μην υπάρχει Κράτος ή Κυβέρνηση» (Νικόλα Σάκκο και Μπαρτολομέο Βαντζέτι, Τα γράμματα του Σάκκο και Βαντζέτι, σελ.274).
Όμως είναι σωστό αυτό; Μελετώντας ορισμούς από το Λεξικό της Αμερικανικής Κληρονομιάς, βλέπουμε ότι:
ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΚΟΣ: κάποιος που πιστεύει στην ελευθερία πράξης και σκέψης, κάποιος που πιστεύει στην ελεύθερη βούληση.
ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΣ: ένα κοινωνικό σύστημα στο οποίο οι παραγωγοί κατέχουν τόσο την πολιτική ισχύ όσο και τα μέσα παραγωγής και διανομής αγαθών.
Αν απλώς συγχωνεύσουμε αυτούς τους δύο πρώτους ορισμούς προκύπτει: ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΚΟΣ ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΣ: ένα κοινωνικό σύστημα που πιστεύει στην ελευθερία πράξης και σκέψης και στην ελεύθερη βούληση, στο οποίο οι παραγωγοί κατέχουν τόσο την πολιτική ισχύ όσο και τα μέσα παραγωγής και διανομής αγαθών. (Παρόλο που πρέπει να προσθέσουμε ότι τα συνηθισμένα σχόλιά μας για την έλλειψη πολιτικής κουλτούρας των λεξικών εξακολουθούν να ισχύουν. Ο μόνος λόγος που χρησιμοποιούμε αυτούς τους ορισμούς είναι για να δείξουμε ότι με το «ελευθεριακός» δεν υποδηλώνεται ο καπιταλισμός της «ελεύθερης αγοράς» ούτε ο “σοσιαλισμός» με το κράτος ιδιοκτήτη. Άλλα λεξικά, προφανώς, θα έχουν διαφορετικούς ορισμούς – ειδικά για τον σοσιαλισμό. Εκείνοι που επιθυμούν να ερίζουν γύρω από ορισμούς λεξικών είναι ελεύθεροι να ακολουθήσουν αυτό το ατέρμονο και πολιτικά άχρηστο χόμπι, εμείς ωστόσο δε θα το κάνουμε).
Ωστόσο, λόγω της δημιουργίας του Ελευθεριακού Κόμματος στις ΗΠΑ, πολλοί άνθρωποι θεωρούν τώρα ότι η ιδέα του «ελευθεριακού σοσιαλισμού» είναι αντιφατική ως προς τους όρους της. Για την ακρίβεια πολλοί «Ελευθεριακοί» πιστεύουν ότι οι αναρχικοί απλώς επιχειρούν να συσχετίσουν τις «αντι-ελευθεριακές» ιδέες του «σοσιαλισμού» (όπως τον αντιλαμβάνονται οι Ελευθεριακοί) με την ελευθεριακή ιδεολογία προκειμένου να κάνουν αυτές τις «σοσιαλιστικές ιδέες» πιο «αποδεκτές» – με άλλα λόγια προσπαθούν να κλέψουν την ταμπέλα του «ελευθεριακού» από τους νόμιμους ιδιοκτήτες της.
Τίποτα δε θα μπορούσε να απέχει περισσότερο απ’ την αλήθεια. Οι αναρχικοί χρησιμοποιούν τον όρο «ελευθεριακός» για να περιγράψουν τους εαυτούς τους και τις ιδέες τους από τη δεκαετία του 1850. Σύμφωνα με τον αναρχικό ιστορικό Μαξ Νετλώ ο επαναστάτης αναρχικός Ζόζεφ Ντεζάκ δημοσίευσε το Le Libertaire Journal du Mouvement Social, (O Ελευθεριακός, Εφημερίδα του Κοινωνικού (σοσιαλιστικού) Κινήματος) στη Νέα Υόρκη μεταξύ του 1858 και 1861 ενώ η χρήση του όρου «ελευθεριακός κομμουνισμός» χρονολογείται από το Νοέμβριο του 1880, όταν ένα γαλλικό αναρχικό συμβούλιο την υιοθέτηση (Μαξ Νετλώ, Σύντομη Ιστορία του Αναρχισμού, σελ. 75 και σελ.145). Η χρήση του όρου «Ελευθεριακός» από τους αναρχικούς έγινε δημοφιλέστερη από τη δεκαετία του 1890 και στο εξής, αφότου χρησιμοποιήθηκε στη Γαλλία σε μια προσπάθεια αντιμετώπισης των αντι-αναρχικών νόμων και αποφυγής της αρνητικής συσχέτισης της λέξης «αναρχία» στον κοινό νου. (Σεμπάστιαν Φωρ και Λουιζ Μισέλ δημοσίευσαν την εφημερίδα Le Libertaire – ο Ελευθεριακός – στη Γαλλία το 1895 για παράδειγμα). Από τότε, ειδικά εκτός της Αμερικής, πάντα η λέξη σχετιζόταν με τις αναρχικές ιδέες και τα κινήματα. Παίρνοντας ένα πιο πρόσφατο παράδειγμα, στις ΗΠΑ, οι αναρχικοί οργάνωσαν την «Ελευθεριακή Λίγκα» τον Ιούλιο του 1954, που διαπνεόταν από αναρχοσυνδικαλιστικές αρχές και κράτησε μέχρι το 1965. Από την άλλη πλευρά το «Ελευθεριακό» κόμμα με έδρα τις ΗΠΑ, υπάρχει από τις αρχές της δεκαετίας του 1970, πάνω από 100 χρόνια μετά την πρώτη φορά που οι αναρχικό χρησιμοποίησαν τον όρο για να περιγράψουν τις πολιτικές τους αντιλήψεις. (και 90 χρόνια αφότου υιοθετήθηκε η έκφραση «ελευθεριακός κομμουνισμός». Το κόμμα είναι, κι όχι οι αναρχικοί, αυτό που «έκλεψε» τη λέξη. Στη συνέχεια στο τμήμα Β θα πραγματευτούμε το γιατί η αντίληψη περί ενός «ελευθεριακού» καπιταλισμού (όπως τον επιθυμεί το Ελευθεριακό Κόμμα) αποτελεί μία αντίφαση ως προς τους όρους της.
Επιπλέον, όπως, θα εξηγήσουμε στο τμήμα Ι, μόνο το ελευθεριακό-σοσιαλιστικό σύστημα ιδιοκτησίας μπορεί να μεγιστοποιήσει την ατομική ελευθερία. Περιττό να αναφέρουμε ότι το σύστημα κρατικής ιδιοκτησίας – που συχνά αποκαλείται «σοσιαλισμός» – είναι για τους αναρχικούς κάθε άλλο παρά «σοσιαλισμός». Στην πραγματικότητα, όπως θα αναλύσουμε στο τμήμα Η, ο κρατικός «σοσιαλισμός» είναι απλώς μια μορφή καπιταλισμού, χωρίς κανένα σοσιαλιστικό περιεχόμενο. Όπως σημείωσε ο Ρούντολφ Ρόκερ, για τους αναρχικούς ο σοσιαλισμός δεν απλώς ζήτημα «γεμάτης κοιλιάς», αλλά ένα ζητούμενο ενός πολιτισμού που θα έχει περιλάβει την έννοια της προσωπικότητας και της ελεύθερης πρωτοβουλίας του ατόμου. Χωρίς την ελευθερία θα οδηγούσε μόνο σε ένα ζοφερό κρατικό καπιταλισμό που θα θυσίαζε κάθε ατομική σκέψη και συναίσθημα στο βωμό ενός εικονικού συλλογικού συμφέροντος. (παραπομπή από την «Εισαγωγή» του Κόλιν Γουάρντ για τα Χρόνια του Λονδίνου του Ρούντολφ Ρόκερ, σελ.1)
Δεδομένης της αναρχικής καταγωγής της λέξης «ελευθεριακός», λίγοι αναρχικοί είναι ευτυχείς να διαπιστώνουν ότι την κλέβει μια ιδεολογία που έχει ελάχιστα κοινά με τις δικές μας αντιλήψεις. Στις ΗΠΑ, όπως σημείωσε ο Μάρεϊ Μπούκτσιν, ο ίδιος ο όρος «ελευθεριακός», ασφαλώς, εγείρει ένα πρόβλημα, ειδικά, την παραπειστική ταύτιση μιας αντιεξουσιαστικής ιδεολογίας με ένα κίνημα που παλεύει για «αγνό καπιταλισμό» και «ελεύθερη αγορά». Αυτό το κίνημα δε δημιούργησε ποτέ τη λέξη, την σφετερίστηκε από το αναρχικό κίνημα του (δεκάτου ενάτου) αιώνα. Και θα πρέπει να ανακτηθεί από εκείνους τους αντιεξουσιαστές…που προσπαθούν να κάνουν λόγο για καταπιεσμένους ανθρώπους συνολικά, όχι για εγωτικά άτομα που ταυτίζουν την ελευθερία με την επιχειρηματικότητα και το κέρδος.» Γι’ αυτό οι αναρχικοί στην Αμερική θα πρέπει να «επαναφέρουν στην πράξη μια παράδοση που έχει μεταλλαχθεί από την» δεξιά της ελεύθερης αγοράς. (Η Σύγχρονη Κρίση, σελ. 154-5). Και κάνοντάς το αυτό, θα συνεχίσουμε να αποκαλούμε τις ιδέες μας ελευθεριακό σοσιαλισμό.
Α.1.4 Είναι οι αναρχικοί σοσιαλιστές;
Ναι. Όλα τα παρακλάδια του αναρχισμού αντιτίθενται στον καπιταλισμό. Αυτό συμβαίνει διότι ο καπιταλισμός βασίζεται στην καταπίεση και την εκμετάλλευση (δες τα τμήματα B και C). Οι αναρχικοί απορρίπτουν την «αντίληψη ότι οι άνθρωποι δεν μπορούν να εργάζονται μαζί εκτός και αν έχουν έναν αφέντη που τους καθοδηγεί να παίρνει ένα ποσοστό του προϊόντος τους» και πιστεύουν ότι στην αναρχική κοινωνία «οι πραγματικοί εργαζόμενοι θα φτιάχνουν τους δικούς τους κανονισμούς, θα αποφασίζουν πότε και πού και πώς θα γίνονται τα πράγματα.». Κάνοντάς το αυτό οι εργάτες θα απελευθερωθούν από τα «φοβερά δεσμά του καπιταλισμού.» [Voltairine de Cleyre, «Anarchism», Exquisite Rebel, p. 75 and p. 79]. Πρέπει να τονίσουμε εδώ ότι οι αναρχικοί αντιτίθενται σε όλες τις μορφές οικονομίας που βασίζονται στην κυριαρχία και την εκμετάλλευση, συμπεριλαμβανομένων του φεουδαλισμού, του σοβιετικού τύπου «σοσιαλισμού» – ή καλύτερα να τον αποκαλέσουμε «κρατικό καπιταλισμό» – της δουλείας και ούτω καθεξής. Επικεντρωνόμαστε στον καπιταλισμό γιατί αυτός είναι που κυριαρχεί για την ώρα στον κόσμο σήμερα.
Οι ατομικιστές όπως ο Μπέντζαμιν Τάκερ μαζί με τους κοινωνιστές αναρχικούς όπως ο Προυντόν και ο Μπακούνιν αυτοαποκαλούνταν «σοσιαλιστές». Αυτό το έκαναν, επειδή, όπως το θέτει ο Κροπότκιν στην κλασική πραγματεία του «Σύγχρονη Επιστήμη και Αναρχισμός» «όσο υπήρχε η αντίληψη για τον Σοσιαλισμό στην πλατιά, γενική και πραγματική έννοιά του – ως μια προσπάθεια να καταργηθεί η εκμετάλλευση της Εργασίας από το Κεφάλαιο – οι αναρχικοί πορεύονταν χέρι χέρι με τους Σοσιαλιστές εκείνης της εποχής» (Εξέλιξη και Περιβάλλον, σελ.81). Ή με τα λόγια του Τάκερ, «η βασική διεκδίκηση του Σοσιαλισμού (είναι) ότι η εργασία θα πρέπει να περιέλθει στην κατοχή αυτού που την προσφέρει», μια διεκδίκηση στην οποία και οι δύο «σχολές σοσιαλιστικής σκέψης…ο Κρατικός Σοσιαλισμός και ο Αναρχισμός» συμφωνούσαν. [The Anarchist Reader, p. 144]. Γι’ αυτό το λόγο η λέξη «σοσιαλιστής» αρχικά οριζόταν με τρόπο ώστε να περιλαμβάνει «όλους εκείνους που πιστεύανε στο δικαίωμα του ατόμου να κατέχει αυτό που παρήγε». [Lance Klafta, «Ayn Rand and the Perversion of Libertarianism,» in Anarchy: A Journal of Desire Armed, no. 34]. Αυτή η αντίθεση στην εκμετάλλευση (ή την κερδοσκοπία) αποτελεί κοινό τόπο όλων των πραγματικών αναρχικών και τους τοποθετεί κάτω από τη σημαία του σοσιαλισμού.
Για τους περισσότερους σοσιαλιστές «η μόνη εγγύηση για να μην σας κλέβουν τους καρπούς της εργασίας σας είναι να κατέχετε τα εργαλεία γι’ αυτή την εργασία.» [Peter Kropotkin, The Conquest of Bread, p. 145]. [Για το λόγο αυτό ο Προυντόν, για παράδειγμα, υποστήριζε τις επιχειρήσεις που διοικούν από κοινού οι εργάτες, όπου «κάθε άτομο που απασχολείται στο συνεταιρισμό…έχει ένα ίσο μερίδιο της ιδιοκτησίας της εταιρείας», διότι με «τη συμμετοχή στις ζημιές και τα κέρδη…η συλλογική ισχύς (το πλεόνασμα) παύει να αποτελεί πηγή κερδών για μια μικρή ομάδα διευθυντικών στελεχών, γίνεται ιδιοκτησία όλων των εργαζομένων.» (Η Γενική Ιδέα της Επανάστασης, σελ.222 και σελ.223]. Κατά συνέπεια, μαζί με την επιθυμία για το σταμάτημα της εκμετάλλευσης της εργασίας απ’ το κεφάλαιο, οι πραγματικοί σοσιαλιστές επιθυμούν επίσης μια κοινωνία στην οποία οι παραγωγοί κατέχουν και ελέγχουν τα μέσα παραγωγής (συμπεριλαμβανομένων, θα πρέπει να τονιστεί, εκείνων των χώρων εργασίας που παρέχουν υπηρεσίες). Τα μέσα με τα οποία οι παραγωγοί θα το πετύχουν αυτό αποτελούν σημείο διαμάχης στους αναρχικούς και τους άλλους σοσιαλιστικούς κύκλους, όμως η επιθυμία παραμένει κοινή. Οι αναρχικοί είναι υπέρμαχοι του άμεσου ελέγχου από τους εργάτες και υπέρ της ιδιοκτησίας είτε από τους συνεταιρισμούς των εργατών είτε από την κοινότητα (βλ. τμήμα Α.3 για τα διαφορετικά είδη αναρχικών).
Επιπλέον, οι αναρχικοί απορρίπτουν επίσης τον καπιταλισμό τόσο επειδή είναι εξουσιαστικός όσο και επειδή είναι εκμεταλλευτικός. Στον καπιταλισμό, οι εργάτες δεν έχουν αυτοδιοίκηση στην παραγωγική διαδικασία ούτε έλεγχο επί του προϊόντος της εργασίας τους. Μια τέτοια κατάσταση κάθε άλλο παρά βασίζεται στην ισότιμη ελευθερία για όλους ούτε μπορεί να είναι μη εκμεταλλευτική, και γι’ αυτό βρίσκει αντίθετους τους αναρχικούς. Αυτή η διάσταση (του αναρχισμού) μπορεί κατεξοχήν να διαπιστωθεί στο έργο του Προυντόν (που ενέπνευσε τόσο τον Τάκερ όσο και τον Μπακούνιν) όπου υποστηρίζει ότι ο αναρχισμός θα επιδιώξει «η καπιταλιστική και ιδιοκτησιακή εκμετάλλευση να σταματήσει παντού (και) το σύστημα μισθοδοσίας να καταργηθεί» διότι «είτε ο εργαζόμενος…θα είναι απλώς ο υπάλληλος τους ιδιοκτήτη-καπιταλιστή-προαγωγού είτε θα συμμετέχει….Στην πρώτη περίπτωση ο εργαζόμενος υποτάσσεται και γίνεται αντικείμενο εκμετάλλευσης: βρίσκεται μόνιμα σε κατάσταση υπακοής…Στην δεύτερη περίπτωση ανακτά την αξιοπρέπειά του ως άνθρωπος και πολίτης, διαμορφώνει εν μέρει την οργάνωση της παραγωγής, της οποίας προηγουμένως δεν ήταν παρά σκλάβος…δεν πρέπει να διστάσουμε, διότι δεν έχουμε άλλη επιλογή…είναι απαραίτητο να συγκροτήσουμε ένα ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟ μεταξύ των εργατών…διότι χωρίς αυτό, θα παραμείνουν σε σχέσεις υπηκόων-ανωτέρων, κι απ’ αυτό θα προκύπτουν δύο κάστες, των αφεντικών και των μισθωτών, πράγμα ασύμβατο με μια ελεύθερη και δημοκρατική κοινωνία. [Op. Cit., p. 233 and pp. 215-216]
Κατά συνέπεια, όλοι οι αναρχικοί είναι αντικαπιταλιστές («Αν οι εργάτες κατείχαν τον πλούτο που παρήγαν, δε θα υπήρχε καπιταλισμός» (Αλεξάντερ Μπέρκμαν, Τι είναι Αναρχισμός; Σελ.44). Ο Μπέντζαμιν Τάκερ, για παράδειγμα – ο αναρχικός που κατεξοχήν επηρεάστηκε απ’ τον φιλελευθερισμό/ελευθεριακή ιδεολογία (όπως θα πραγματευτούμε στη συνέχεια) – αποκαλούσε τις ιδέες του «Αναρχιστικό-Σοσιαλισμός» και αποκήρυσσε τον καπιταλισμό ως ένα σύστημα βασισμένο στον «τοκογλύφο, τον αποδέκτη του τόκου, το ενοίκιο και το κέρδος». Ο Τάκερ θεωρούσε ότι σε μια αναρχική, μη-καπιταλιστική, ελεύθερης αγοράς κοινωνία οι καπιταλιστές θα γίνονταν περιττοί και η εκμετάλλευση της εργασίας απ’ το κεφάλαιο θα σταματούσε να υπήρχε, απ’ τη στιγμή που «η εργασία…θα …εξασφαλίσει το φυσικό μισθό της, το σύνολο του προϊόντος.» (Οι Ατομικιστές Αναρχικοί, σελ. 82 και σελ.85). Μια τέτοιου είδους οικονομία θα είναι βασισμένη στην αλληλεξάρτηση και την ελεύθερη ανταλλαγή προϊόντων μεταξύ συν-εργατών, τεχνιτών και αγροτών. Για τον Τάκερ και τους Ατομικστές Αναρχικούς, ο καπιταλισμός δεν είναι μια πραγματικά ελεύθερη αγορά, καθώς στιγματίζεται από μια σειρά από νόμους και μονοπώλια που διασφαλίζουν ότι οι καπιταλιστές έχουν το πλεονέκτημα έναντι των εργαζομένων και μ’ αυτόν τον τρόπο εξασφαλίζουν την εκμετάλλευση των τελευταίων μέσω του κέρδους, του τόκου και του ενοικίου (βλέπε τμήμα G για πληρέστερη επεξεργασία του θέματος). Ακόμα και ο Μαξ Στίρνερ, ο αρχι-ατομιστής, δεν ένιωθε παρά περιφρόνηση για την καπιταλιστική κοινωνία και τα διάφορα «στοιχειά» της, που γι’ αυτόν σήμαινε τις αντιλήψεις που αντιμετωπίζονται ως ιερές και θρησκευτικές, όπως η ατομική ιδιοκτησία, ο ανταγωνισμός, ο καταμερισμός εργασίας και τα παρόμοια.
Επομένως, οι αναρχικοί θεωρούν τους εαυτούς τους σοσιαλιστές, αλλά σοσιαλιστές ενός ορισμένου είδους – ελευθεριακούς σοσιαλιστές. Καθώς ο ατομικιστής αναρχικός Ζοζέφ Λαμπαντιέ το θέτει (απηχώντας τόσο τον Τάκερ όσο και τον Μπακούνιν) :
«Λέγεται ότι ο Αναρχισμός δεν είναι σοσιαλισμός. Αυτό είναι λάθος. Ο Αναρχισμός είναι ο αυτόβουλος Σοσιαλισμός. Υπάρχουν δύο είδη Σοσιαλισμού, ο αρχηγικός και ο αναρχικός, ο εξουσιαστικός και ο ελευθεριακός, ο κρατικός και ο ελεύθερος. Για την ακρίβεια, κάθε πρόταση για καλυτέρευση της κοινωνίας είναι είτε προς την ενίσχυση είτε προς την αποδυνάμωση των δυνάμεων που επιβάλλονται έξωθεν και των καταναγκασμών επί του ατόμου. Καθώς αυξάνονται αυτές γίνονται αρχηγικές καθώς μειώνονται γίνονται αναρχικές.» (Αναρχισμός: Τι Είναι και Τι Δεν Είναι;)
Ο Λαμπαντιέ δήλωσε σε πολλές περιπτώσεις ότι «όλοι οι αναρχικοί είναι σοσιαλιστές, αλλά δεν είναι όλοι οι σοσιαλιστές αναρχικοί». Κατά συνέπεια, το σχόλιο του Ντάνιελ Γκουερίν ότι ο «Αναρχισμός είναι στην πραγματικότητα ένα συνώνυμο του σοσιαλισμού. Ο αναρχικός είναι πρωταρχικά ένας σοσιαλιστής που επιδιώκει την κατάργηση της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο» αντηχεί σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας του αναρχικού κινήματος, είτε στις κοινωνιστικές είτε στις ατομικιστικές πτέρυγές του. (Αναρχισμός, σελ.12). Για την ακρίβεια, ο μάρτυρας Άντολφ Φίσερ χρησιμοποιούσε ακριβώς τα ίδια λόγια με τον Λαμπαντιέ για να εκφράσει το ίδιο γεγονός «κάθε αναρχικός είναι σοσιαλιστής, αλλά κάθε σοσιαλιστής δεν είναι απαραίτητα αναρχικός» – ταυτόχρονα διαπιστώνει ότι το κίνημα ήταν «διαιρεμένο σε δύο φατρίες, τους κομμουνιστές αναρχικούς και του Προυντόν ή μεσοαστούς αναρχικούς.» [The Autobiographies of the Haymarket Martyrs, p. 81].
Έτσι ενώ οι κοινωνιστές και οι ατομικιστές αναρχικοί πράγματι διαφωνούν σε πολλά θέματα – για παράδειγμα στο κατά πόσον μια πραγματική, δηλαδή μη-καπιταλιστική, ελεύθερη αγορά θα ήταν το καλύτερο μέσο για την μεγιστοποίηση της ελευθερίας – συμφωνούν ότι πρέπει να είναι αντίθετοι με τον καπιταλισμό διότι είναι εκμεταλλευτικός και καταπιεστικός και πως η αναρχική κοινωνία πρέπει εξορισμού να βασίζεται στη συνεταιρική κι όχι στη μισθωτή εργασία. Μόνο με την συνεταιρική εργασία θα «μειωθούν οι δυνάμεις των εξωτερικών επιβολών και οι καταναγκασμοί επί του ατόμου» στη διάρκεια του ωραρίου και μια τέτοια αυτοδιαχείριση της εργασίας από εκείνους που την κάνουν είναι ο πυρήνας των ιδεωδών του πραγματικού σοσιαλισμού. Αυτή η διάσταση μπορεί να διαπιστωθεί σε αυτό που ο Ζόζεφ Λαμπαντιέ υποστήριξε, δηλαδή ότι το εργατικό σωματείο αποτελούσε «την απενοχοποίηση της απόκτησης ελευθερίας μέσω του συνεταιρισμού» και «χωρίς το σωματείο του, ο εργαζόμενος είναι περισσότερο σκλάβος του εργοδότη του απ’ ότι είναι χωρίς αυτό». [Διαφορετικές φάσεις του Εργατικού Ζητήματος].
Ωστόσο, οι σημασίες των λέξεων άλλαξαν με το χρόνο. Σήμερα η λέξη «σοσιαλισμός» αναφέρεται σχεδόν πάντοτε στον κρατικό σοσιαλισμό, ένα σύστημα στο οποίο όλοι οι αναρχικοί αντιτίθενται αφού αρνείται την ελευθερία και τα αυθεντικά σοσιαλιστικά ιδανικά. Όλοι οι αναρχικοί θα συμφωνούσαν με την δήλωση του Νόαμ Τσόμσκι στο θέμα αυτό:
«Αν η αριστερά θεωρείται ότι περιλαμβάνει το «μπολσεβικισμό», τότε θα διαχώριζα κατηγορηματικά τη θέση μου απ’ την αριστερά. Ο Λένιν ήταν ένας από τους μεγαλύτερους εχθρούς του σοσιαλισμού.» (Μαρξισμός, Αναρχισμός και Εναλλακτικό Μέλλον, σελ. 779).
Ο Αναρχισμός αναπτύχθηκε σε μόνιμη αντίθεση με τις ιδέες του Μαρξισμού, της σοσιαλδημοκρατίας και του λενινισμού. Πολύ πριν έλθει στην εξουσία ο Λένιν, ο Μιχαήλ Μπακούνιν προειδοποίησε τους οπαδούς του Μαρξ κατηγορώντας την «κόκκινη γραφειοκρατία» ότι θα συγκροτήσει «τη χειρότερη απ’ όλες τις δεσποτικές κυβερνήσεις», αν οι κρατικο-σοσιαλιστικές απόψεις του Μαρξ εφαρμόζονταν ποτέ. Πράγματι στα έργα τους ο Στίρνερ, ο Προυντόν και ειδικά ο Μπακούνιν προβλέπουν όλοι τους τη φρίκη του κρατικού Σοσιαλισμού με μεγάλη ακρίβεια. Επιπλέον, οι αναρχικοί ήταν μεταξύ των πρώτων και πιο έντονων επικριτών και αντιτιθέμενων στο καθεστώς των Μπολσεβίκων στη Ρωσία.
Παρ’ όλα αυτά, όντας σοσιαλιστές, οι αναρχικοί πράγματι έχουν κάποιες κοινές αντιλήψεις με κάποιους Μαρξιστές (παρότι όχι με τους Λενινιστές). Τόσο ο Μπακούνιν όσο και ο Τάκερ δέχτηκαν την ανάλυση και την κριτική του Μαρξ για τον καπιταλισμό καθώς και την θεωρία του για την αξία της εργασίας (Βλέπε τμήμα C). Ο ίδιος ο Μαρξ επηρεάστηκε έντονα από το βιβλίο του Μαξ Στίρνερ «Το Εγώ και Το Δικό του», που περιέχει μια εξαιρετική κριτική σε αυτό που ο Μαρξ αποκάλεσε «βάναυσο/χυδαίο» κομμουνισμό καθώς και κρατικό σοσιαλισμό. Υπάρχουν επίσης στοιχεία του μαρξιστικού κινήματος που έχουν απόψεις πολύ κοντινές στο σοσιαλιστικό αναρχισμό (ειδικά το αναρσυνδικαλιστικό παρακλάδι του σοσιαλιστικού αναρχισμού) – για παράδειγμα, ο Αντον Πανεκοεκ, η Ρόζα Λούξεμπουργκ, ο Πωλ Ματίκ και άλλοι, που απέχουν πολύ από τον Λένιν. Ο Καρλ Κορς και άλλοι έγραψαν λόγια συμπάθειας για την αναρχική επανάσταση στην Ισπανία. Υπάρχουν πολλά στοιχεία συνέχειας από το Μαρξ στο Λένιν, όμως υπάρχουν πολλά στοιχεία συνέχειας και από το Μαρξ σε περισσότερο ελευθεριακούς Μαρξιστές, που υπήρξαν σφοδροί επικριτικές του Λένιν και του Μπολσεβικισμού και που οι ιδέες τους προσεγγίζουν την επιθυμία του αναρχισμού για ελεύθερο συνεταιρισμό μεταξύ ίσων.
Συνεπώς ο αναρχισμός είναι κατά βάση μια μορφή σοσιαλισμού, που βρίσκεται ακριβώς στον αντίποδα αυτού που συνήθως ορίζεται ως «σοσιαλισμός» (κρατική ιδιοκτησία και έλεγχος). Αντί για «κεντρικό σχεδιασμό» τον οποίο πολλοί άνθρωποι συσχετίζουν με τη λέξη «σοσιαλισμός», οι αναρχικοί συνηγορούν υπέρ του ελεύθερου συνεταιρισμού και της συν-εργασίας μεταξύ ατόμων, χώρων εργασίας και κοινοτήτων, γι’ αυτό και αντιτίθενται στον «κρατικό» σοσιαλισμό ως μια μορφή κρατικού καπιταλισμού, στην οποία «κάθε άντρας (και γυναίκα) θα είναι αποδέκτης μισθού και το Κράτος ο μόνος πληρωτής μισθού » (Μπέντζαμιν Τάκερ, Οι Ατομικιστές Αναρχικοί, σελ. 81.] Κατά συνέπεια οι αναρχικοί απορρίπτουν τον Μαρξισμό (που οι περισσότεροι άνθρωποι αντιλαμβάνονται ως «σοσιαλισμό) ως απλώς «την αντίληψη του Κράτους ως Καπιταλιστή, στην οποία το Σοσιαλδημοκρατικό τμήμα του μεγάλου Σοσιαλιστικού Κόμματος προσπαθεί πλέον να μειώσει το Σοσιαλισμό» (Π.Κροπότκιν, Η Μεγάλη Γαλλική Επανάσταση, τόμος 1, σελ.31) . Η αντίρρηση των αναρχικών στην ταύτιση του Μαρξισμού, του “κεντρικού σχεδιασμού» και του Κρατικού Σοσιαλισμού/Καπιταλισμού με τον σοσιαλισμό θα αναλυθεί στο τμήμα Η.
Είναι εξαιτίας αυτών των διαφορών με τους κρατικούς σοσιαλιστές και προκειμένου να μειώσουν τη σύγχυση που οι περισσότεροι αναρχικοί αυτοαπακαλούνται απλώς «αναρχικοί», καθώς θεωρείται δεδομένο ότι οι αναρχικοί είναι σοσιαλιστές. Ωστόσο, με την άνοδο της λεγόμενης «ελευθεριακής» δεξιάς στις ΗΠΑ, μερικοί υπέρμαχοι του καπιταλισμού άρχισαν να αυτοαποκαλούνται «αναρχικοί» και αυτός είναι ο λόγος που επεξεργαστήκαμε σε ένα βαθμό τη θέση αυτή εδώ. Ιστορικά, και λογικά, ο αναρχισμός υποδηλώνει αντικαπιταλισμό, δηλαδή σοσιαλισμό, που είναι κάτι, το τονίζουμε, στο οποίο όλοι οι αναρχικοί συμφωνούν. (για πληρέστερη πραγμάτευση του γιατί ο «αναρχο-καπιταλισμός» δεν είναι αναρχικός βλέπε στο τμήμα F).
A.1.5 Από πού προέρχεται ο αναρχισμός;
Από πού προέρχεται ο αναρχισμός; Το καλύτερο που έχουμε να κάνουμε είναι να παραπέμψουμε στην Οργανωτική Πλατφόρμα των Ελευθεριακών Κομμουνιστών διαμορφωμένη από συμμετέχοντες στο Μαχνοβιτικό κίνημα στην Ρωσική Επανάσταση (βλ. τμήμα Α.5.4). Επισημαίνουν ότι :
«Η ταξική πάλη που προκλήθηκε από την υποδούλωση των εργατών και την λαχτάρα τους για ελευθερία γέννησε, ενώ καταπιέζονταν, την ιδέα του αναρχισμού: την ιδέα της συνολικής άρνησης ενός κοινωνικού συστήματος βασισμένου στις αρχές των τάξεων και του Κράτους και την αντικατάστασή του από μια ελεύθερη, όχι κρατιστική κοινωνία αυτοδιαχειριζόμενων εργατών.» Επομένως, ο αναρχισμός δεν πηγάζει από αφηρημένους στοχασμούς κάποιου διανοούμενου ή κάποιου φιλόσοφου, αλλά από την άμεση πάλη των εργατών εναντίον του καπιταλισμού, από τις ανάγκες και αυτά που είναι απαραίτητα για τους εργάτες, από το πάθος τους για ελευθερία και ισότητα, πάθος που έγινε ιδιαίτερα εναργές στην πλέον ηρωική περίοδο της ζωής και της πάλης των εργατικών μαζών.
«Οι διακεκριμένοι αναρχικοί στοχαστές, ο Μπακούνιν, ο Κροπότκιν και άλλοι, δεν επινόησαν την ιδέα του αναρχισμού, αλλά, έχοντάς την ανακαλύψει στις μάζες, απλώς βοήθησαν με τη δύναμη της σκέψης και της γνώσης τους να την συγκεκριμενοποιήσουν και να την διαδώσουν.» (σελ.15-16).
Όπως γενικότερα το αναρχικό κίνημα, οι Μαχνοβίτες ήταν ένα μαζικό κίνημα ανθρώπων της εργατικής τάξης που αντιστέκονταν στην εξουσία, τόσο την Κόκκινη (Κομμουνιστική) όσο και τη Λευκή (του Τσάρου/την Καπιταλιστική) στην Ουκρανία από το 1917 ως το 1921. Όπως σημειώνει ο Πήτερ Μάρσαλ «ο αναρχισμός έχει παραδοσιακά βρει τους κύριους υποστηρικτές τους μεταξύ των εργατών και των αγροτών.» (Απαιτώντας το Αδύνατο, σελ. 652).
Ο αναρχισμός δημιουργήθηκε μέσα στην και από την πάλη των καταπιεσμένων για ελευθερία. Για τον Κροπότκιν για παράδειγμα, «Ο Αναρχισμός …πήγασε από τους καθημερινούς αγώνες» και ο «το Αναρχικό κίνημα ανανεωνόταν κάθε φορά που δεχόταν την επίδραση κάποιου σπουδαίου πρακτικού μαθήματος: η αφετηρία του προερχόταν από τα διδάγματα της ίδιας της ζωής.» (Εξέλιξη και Περιβάλλον, σελ. 58 και σελ.57). Για τον Προυντόν «η απόδειξη» των αντιλήψεών του περί αμοιβαιότητας (μιουτουαλισμού) βρίσκεται στην «παρούσα πρακτική, την επαναστατική πρακτική εκείνων των εργατικών συνεταιρισμών…που έχουν αυθόρμητα διαμορφωθεί στο Παρίσι και τη Λυών…(δείχνουν ότι) η οργάνωση των αντιλήψεων και η οργάνωση των εργατών έχουν την ίδια και την αυτή σημασία» (Χωρίς Θεούς, Χωρίς Αφέντες, τόμος 1, σελ. 59-60). Πράγματι, καθώς κάποιος ιστορικός υποστήριξε, υπήρχε «μεγάλη ομοιότητα μεταξύ του συνεταιριστικού ιδανικού του Προυντόν και του προγράμματος των Μιουτουαλιστών(αμοιβαία συνεργασία) της Λυών» και ότι υπήρχε «μια αξιοσημείωτη σύγκλιση (απόψεων) και είναι πιθανόν να ήταν ο Προυντόν σε θέση να διατυπώσει το πρακτικό του πρόγραμμα με μεγαλύτερη λογική συνέπεια εξαιτίας του παραδείγματος των εργατών του μεταξιού της Λυόν. Το σοσιαλιστικό ιδανικό που προασπίστηκε είχε ήδη συνειδητοποιηθεί σε ένα ορισμένο βαθμό από τέτοιου είδους εργάτες.» (Κ. Στήβεν Βίνσεντ, Π.Ζ.Προυντόν η Άνοδος του Γαλλικού Λαοκρατικού Σοσιαλισμού σελ. 164)
Συνεπώς, ο αναρχισμός προέρχεται από τον αγώνα για ελευθερία και τις επιθυμίες μας να πορευτούμε μια ολοκληρωμένη ανθρώπινη ζωή, στην οποία θα έχουμε χρόνο να ζήσουμε, να ερωτευτούμε και να παίξουμε. Δεν δημιουργήθηκε από κάποιους λίγους ανθρώπους αποκομμένους από τη ζωή, σε φιλντισένιους πύργους απ’ τους οποίους κοιτούσαν αφ’ υψηλού την κοινωνία και προέβαιναν σε κρίσεις βασισμένοι στις απόψεις τους για το τι είναι σωστό και τι είναι λάθος. Απεναντίας, ήταν προϊόν της πάλης της εργατικής τάξης και της αντίστασης στην εξουσία, την καταπίεση και την εκμετάλλευση. Όπως το θέτει ο Άλμπερτ Μέλτζερ:
«Δεν υπήρχαν πότε καθεαυτό θεωρητικοί του Αναρχισμού, όμως παρήγαγε έναν αριθμό θεωρητικών που πραγματεύτηκαν διάφορες πτυχές της φιλοσοφίας του. Ο Αναρχισμός παρέμεινε ένα σύστημα ιδεών που υπέστη επεξεργασία στην πράξη περισσότερο παρά η εφαρμογή μιας διανοητικής σύλληψης. Πολύ συχνά, κάποιος αστός συγγραφέας εμφανίζεται και καταγράφει ότι έχει ήδη υποστεί επεξεργασία στην πράξη από εργάτες και αγρότες, αυτός (ή αυτή) πιστώνεται από αστούς ιστορικούς τον τίτλο του ηγέτη και από επιτυχημένους αστούς συγγραφείς (που βασίζονται σε αστούς ιστορικούς) αναφέρεται ως μία ακόμα περίπτωση όπου η εργατική τάξη στηρίζεται στην αστική ηγεσία.» (Αναρχισμός, Επιχειρήματα υπέρ και κατά, σελ.18)
Σύμφωνα με τον Κροπότκιν, «ο αναρχισμός έχει τις αφετηρίες του στην ίδια δημιουργική, εποικοδομητική δραστηριότητα των μαζών η οποία σε παρελθόντες καιρούς έχει επεξεργαστεί όλους τους κοινωνικούς θεσμούς της ανθρωπότητας – και στις εξεγέρσεις …εναντίον των εκπροσώπων της εξουσίας, που βρίσκονται έξω απ’ αυτούς τους κοινωνικούς θεσμούς κι οι οποίοι έβαλαν χέρι σ’ αυτούς τους θεσμούς και τους χρησιμοποίησαν προς όφελός τους.». Πιο πρόσφατα, «η αναρχία ήρθε στο προσκήνιο από την ίδια κριτική και επαναστατική αμφισβήτηση που γέννησε τον Σοσιαλισμό γενικά.». Ο αναρχισμός, αντίθετα με τις άλλες μορφές σοσιαλισμού, «ύψωσε το βέβηλο χέρι του, όχι μόνο εναντίον του Καπιταλισμού, αλλά επίσης ενάντια σε αυτές τις κολώνες που στηρίζουν τον Καπιταλισμό :το Νόμο, την Εξουσία και το Κράτος.» Όλο κι όλο αυτό που έκαναν οι αναρχικοί συγγραφείς ήταν να «επεξεργαστούν τη γενική έκφραση των αρχών (του αναρχισμού) και τη θεωρητική και επιστημονική βάση αυτών που διδάσκει», που αντλήθηκε από τις εμπειρίες των ανθρώπων της εργατικής τάξης η οποία παλεύει καθώς και αναλύει τις επαναστατικές τάσεις που υπάρχουν στην κοινωνία γενικά.
Ωστόσο, οι αναρχικές τάσεις και οι οργανώσεις υπήρχαν στην κοινωνία πολύ προτού ο Προυντόν τα βάλει στο χαρτί το 1840 και αυτοχαρακτηριστεί ως αναρχικός. Ενώ ο αναρχισμός, ως συγκεκριμένη πολιτική θεωρία, γεννήθηκε με την άνοδο του καπιταλισμού (ο Αναρχισμός «αναδύθηκε στα τέλη του δεκάτου ενάτου αιώνα…και ανέλαβε τη διπλή πρόκληση της ανατροπής τόσο του Κεφαλαίου όσο και του Κράτους.» (Πήτερ Μάρσαλ Op. Cit., p. 4 ) οι αναρχικοί συγγραφείς έχουν αναλύσει την ιστορία των ελευθεριακών τάσεων. Ο Κροπότκιν, για παράδειγμα, διατύπωσε την άποψη ότι «σε όλες τις εποχές υπήρξαν Αναρχικοί και Κρατιστές» [Op. Cit., p. 19 and p. 57]. [Στην Αλληλοβοήθεια (και αλλού) ο Κροπότκιν ανέλυσε τις ελευθεριακές πτυχές προηγούμενων κοινωνιών και επισήμανε εκείνες που εφάρμοσαν επιτυχώς (σε κάποιο βαθμό) την αναρχική οργάνωση ή πλευρές του αναρχισμού. Αναγνώρισε την τάση αυτή των παραδειγμάτων πραγμάτωσης των αναρχικών ιδεών να προηγείται της δημιουργίας του «επίσημου» αναρχικού κινήματος και υποστήριξε ότι :
«Από την πιο απομακρυσμένη, την αρχαιότητα της λίθινης εποχής, οι άντρες (και οι γυναίκες) είχαν συνειδητοποιήσει τα δεινά που επέφερε το να αφήσουν κάποιους εξ αυτών να αποκτήσουν ως άτομα εξουσία…Γι’ αυτό ανέπτυξαν στην πρωτόγονη φυλή, στην κοινότητα του χωριού, στη μεσαιωνική συντεχνία…και τελικά στην ελεύθερη μεσαιωνική πόλη, τέτοιους θεσμούς που τους επέτρεπαν να αντιστέκονται στις καταπατήσεις της ζωής τους και τις επιδιώξεις τόσο εκείνων των ξένων που τους κατακτούσαν όσο και εκείνων των μελών της ίδιας τους της φυλής που επιχειρούσαν να εγκαθιδρύσουν την προσωπική τους εξουσία. (Αναρχισμός, σελ.158-9). Ο Κροπότκιν έβαλε την πάλη των ανθρώπων της εργατικής τάξης (από όπου ξεπήδησε ο σύγχρονος αναρχισμός) στην ίδια μοίρα με τις παλιότερες μορφές οργάνωσης του λαού. Υποστήριξε ότι «οι συνεργασίες μεταξύ των εργατών…ήταν αποτέλεσμα της ίδιας λαϊκής αντίστασης κατά της αυξανόμενης εξουσίας των λίγων- εν προκειμένω των καπιταλιστών», όπως η φυλή, η κοινότητα του χωριού και ούτω καθεξής, όπως ήταν και «η εντυπωσιακά ανεξάρτητη, ελεύθερα ομόσπονδες δραστηριότητα των «Τομέων» του Παρισιού και όλων των μεγάλων πόλεων και πολλών μικρών οι «Κομμούνες» στη διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης του 1793. [Op. Cit., p. 159]
Κατά συνέπεια, ενώ ο αναρχισμός ως πολιτική θεωρία αποτελεί μια έκφραση της πάλης της εργατικής πάλης και της αυτενέργειας ενάντια στον καπιταλισμό και το σύγχρονο κράτος, οι ιδέες του αναρχισμού εκφράζονταν συνεχώς στην πράξη σε όλη τη διάρκεια της ανθρώπινης ύπαρξης. Πολλοί αυτόχθονες της Βόρειας Αμερικής και αλλού, για παράδειγμα, εξασκούσαν τον αναρχισμό για χιλιάδες χρόνια προτού ο αναρχισμός υπάρξει ως συγκεκριμένη πολιτική θεωρία. Ομοίως, οι αναρχικές τάσεις και οι οργανώσεις υπήρξαν σε κάθε μεγάλη επανάσταση – στις Συναντήσεις της Πόλης του Νιου Ήνγκλαντ (Νέας Αγγλίας) στη διάρκεια της Αμερικανικής Επανάστασης, στους Παρισινούς «Τομείς» στη διάρκεια της «Γαλλικής Επανάστασης», στα εργατικά συμβούλια και τις εργοστασιακές επιτροπές στη διάρκεια της Ρωσικής Επανάστασης, για να αναφέρουμε μόνο λίγα παραδείγματα (Βλέπε για λεπτομέρειες στην Τρίτη Επανάσταση του Μάρεϊ Μπούκτσιν). Αυτό είναι αναμενόμενο εφόσον ο αναρχισμός, όπως ισχυριζόμαστε, είναι προϊόν της αντίστασης στην εξουσία, τότε στις κοινωνίες με εξουσίες θα προκαλέσει αντίσταση σ’ αυτές και θα παράξει αναρχικές τάσεις (και, φυσικά, σε κοινωνίες χωρίς εξουσίες δεν μπορεί να συμβάλλει μιας και είναι αναρχικές)
Με άλλα λόγια, ο αναρχισμός είναι μια έκφραση της πάλης ενάντια στην καταπίεση και την εκμετάλλευση, μια γενίκευση των εμπειριών και των αναλύσεων των εργαζόμενων για το τι είναι λάθος στο παρόν σύστημα και μια έκφραση των ελπίδων και των ονείρων μας για ένα καλύτερο μέλλον. Αυτή η πάλη υπήρχε πολύ προτού ονομαστεί αναρχισμός, όμως το ιστορικό αναρχικό κίνημα (ομάδες ανθρώπων που ονόμαζαν τις ιδέες τους αναρχικές και επιδίωκαν μια αναρχική κοινωνία) είναι ουσιαστικά ένα προϊόν της πάλης της εργατικής τάξης ενάντια στον καπιταλισμό και το κράτος, ενάντια στην καταπίεση και την εκμετάλλευση και υπέρ μιας ελεύθερης κοινωνίας ισότιμων ατόμων. [Op. Cit., p. 16]
Δημοσιεύτηκε από Δημήτρης Κ. στο Anarkismo
Το Anarkismo.net είναι προϊόν διεθνούς συνεργασίας μεταξύ αναρχικών ομάδων και ατόμων. Η πρόθεσή μας είναι να προωθηθεί ο διάλογος στο εσωτερικό του παγκόσμιου αναρχικού κινήματος. Προσδιοριζόμαστε ως αναρχικοί της «πλατφορμιστικής», αναρχικής-κομμουνιστικής ή especifista (ειδικής αναρχικής οργάνωσης) παράδοσης του αναρχισμού.
http://sxoliastesxwrissynora.wordpress.com/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου