ΑΠΟ-ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΩΡΑ!

Η λύση στην οικονομική κρίση την οποία αντιμετωπίζει η χώρα μας δεν είναι η τόνωση της οικονομίας για την εκ νέου ανάπτυξη, αλλά η εθελούσια απο-ανάπτυξη.
Ο όρος απο-ανάπτυξη προτάθηκε την δεκαετία του 70 από τον φυσικό-οικονομολόγο Nicholas Goergescu-Roegen και έγινε δημοφιλής στις μέρες μας από τον Γάλλο ακαδημαϊκό Serge Latouche . Η απο-ανάπτυξη είναι μια διαδικασία γενικευμένης ελάττωσης της παραγωγής και της κατανάλωσης, «απο-χρηματικοποίησης» των ανθρώπινων σχέσεων, και επανίδρυσης της κοινωνίας στην βάση της απλότητας, της συντροφικότητας και του διαλόγου.
Η διαρκής οικονομική ανάπτυξη δεν είναι εφικτή σε έναν πλανήτη με φυσικά όρια. Το φτηνό πετρέλαιο και μέταλλα στα οποία βασίστηκε η βιομηχανική επανάσταση τελειώνουν. Δεν υπάρχει άλλη γη να χτίσουμε κι ότι δρόμο ήταν να ασφαλτώσουμε, τον ασφαλτώσαμε. Τα αμάξια και τα εργοστάσιά που παράγουν τα προϊόντα που καταναλώνουμε καταστρέφουν το κλίμα¨ το κόστος από τα ακραία καιρικά φαινόμενα είναι ήδη δυσβάστακτο. Η χρηματοπιστωτική φούσκα, η οποία μας επέτρεψε μέσα από πολύπλοκα επενδυτικά «προϊόντα» να δανειστούμε από το μέλλον για να διατηρήσουμε τους απαραίτητους, πλην αφύσικους ρυθμούς ανάπτυξης, έσπασε. Είμαστε το μέλλον και καλούμαστε να πληρώσουμε τα χρωστούμενα του παρελθόντος. Ακόμα κι αν η παγκόσμια οικονομία επανακάμψει, το μόνο που θα κάνει θα είναι να επιταχύνει την πορεία προς την κλιματική και κοινωνική καταστροφή.

Η οικονομική ανάπτυξη δεν μας κάνει καν πιο χαρούμενους. Στην ανταγωνιστική κοινωνία της αγοράς η επιτυχία δεν μετράται από το αν έχεις αυτός που επιθυμείς, αλλά από το αν έχεις περισσότερα από τον διπλανό σου. Όσο και να μεγαλώνει η οικονομία, όσο και να πλουτίζεις, πάντα θα υπάρχει κάποιος πιο πλούσιος δίπλα σου. Οι μελέτες των ψυχολόγων δείχνουν αυτό που ο απλός κόσμος ξέρει από καιρό¨ τα πλούτη δεν φέρνουν την ευτυχία. Πέρα από ένα ελάχιστο εισόδημα το οποίο είναι απαραίτητο για την ικανοποίηση βασικών αναγκών στέγης και ασφάλειας, τα παραπάνω χρήματα και η παραπάνω κατανάλωση είναι δώρα άδωρα. Ο μέσος Έλληνας είναι σήμερα τέσσερις φορές πιο πλούσιος από το 1980. Είναι έστω και λίγο πιο ευτυχισμένος;
Μια φορά κι ένα καιρό, εμείς οι Έλληνες περηφανευόμασταν για την φιλοξενία μας. Στην δουλειά δεν ζητούσαμε χρήματα από τους γνωστούς μας και στο φαγητό τσακωνόμασταν ποιος θα πληρώσει. Ήμασταν ικανοποιημένοι με τα λίγα¨ τον ήλιο, την θάλασσα, τον μεσημεριανό μας ύπνο, την συζήτηση με την παρέα και τους κολλητούς μας, το Κυριακάτικο τραπέζι με την οικογένεια, το καλοκαίρι στο χωριό ή το νησί. Δεν συσσωρεύαμε¨ ότι είχαμε το ξοδεύαμε σ’ ένα γλέντι με τους φίλους μας.
Πόσο μακρινά μοιάζουν όλα αυτά… Πειστήκαμε ότι ήμασταν «υπανάπτυκτοι» κι ότι η ευτυχία ήταν στα λεφτά. Η φιλοξενία έγινε «rooms to let», οι παραλίες γέμισαν ξαπλώστρες και φουσκωτά, κτίσαμε και την τελευταία πιθαμή γης και δάσους. Η παρέα αντικαταστάθηκε από την ιδιωτική τηλεόραση, και η σιέστα από τα βάλιουμ. Φοβόμασταν ότι θα γίνουμε ο τόπος παραθερισμού της υπόλοιπης Ευρώπης¨ τώρα φοβόμαστε μήπως και πάψουμε να είμαστε. Η συντροφικότητα έδωσε την θέση της στην ιδιωτικότητα και τον άκρατο εγωισμό, η ανθρώπινη επαφή και το κέρασμα στην συναλλαγή και την εκμετάλλευση. Ο εύκολος πλουτισμός αντικατέστησε τη συνεπή εργασία. Από το μέτρο του Αριστοτέλη και την συντροφικότητα και δοτικότητα του Ζορμπά, φτάσαμε στους ψευτογραβατωμένους της Σοφοκλέους, εμπόρους μετοχών μιας οικονομίας που δεν παράγει τίποτα. Όσοι αισθανόμασταν ότι κάτι δεν πάει καλά, ήμασταν απαισιόδοξοι και οπισθοδρομικοί, δεν βλέπαμε την ανάγκη του «εκσυγχρονισμού» ¨ ο κουρέας της Σίφνου έπρεπε να γίνει σύγχρονο κομμωτήριο, και το καφενείο της Αμοργού μπαράκι. Η φυσική ροή της ιστορίας. Έλα όμως που ήταν αφύσικη.
Η φούσκα έσπασε και το ψέμα τελείωσε. Μπροστά μας ανοίγονται δύο δρόμοι¨ η βαρβαρότητα και η εθελούσια απο-ανάπτυξη. Την βαρβαρότητα την βιώνουμε ήδη. Στρατοί ανέργων. Απελπισμένοι μετανάστες στους δρόμους, τους φέραμε εδώ να κτίσουν τα Ολυμπιακά στάδια και τις βίλες μας, μια και εμείς δεν κάνουμε πια για εργάτες, πάμε όλοι πανεπιστήμιο. Τώρα να φύγουν! Τυφλή βία και σκληρή αστυνόμευση, συγκρούσεις αυτών που χάνουν αυτά που έχουν με αυτούς που δεν έχουν τίποτα να χάσουν. «Μια χούντα μας σώζει». Επιστροφή στο μέλλον του 1930?
Όσοι εργαζόμαστε για την ιδέα της απο-ανάπτυξης οραματιζόμαστε μια άλλη κοινωνία, βασισμένη στην συντροφικότητα και στην χαρά μέσα από την απλότητα. Μια Ελλάδα σαν αυτή των γιαγιάδων μας, μια Ελλάδα σαν τα νησιά των παιδικών μας χρόνων, χωρίς όμως την πολιτική καταπίεση και τα κατηχητικά. Και με το πρόβλημα της βασικής επιβίωσης λυμένο, αφού η πρόοδος στην παραγωγή και την επικοινωνία μας επιτρέπει να ζούμε πολύ πιο άνετα.
Πως πάμε «από εδώ, εκεί»? Στο κίνημα για την απο-ανάπτυξη συζητάμε πληθώρα πολιτικών προτάσεων, από την θεσμοθέτηση βασικού εξασφαλισμένου εισοδήματος και δραστικής μείωσης του ωραρίου της αμειβόμενης εργασίας, επενδύσεις για την ανάπτυξη οικονομικών συστημάτων υγείας και παιδείας βασισμένα στον ανθρώπινο παράγοντα (το παράδειγμα της Κούβας) και στροφής προς τοπικές κοινωνικές οικονομίες με ανανεώσιμες πηγές ενέργειας . Όλα αυτά απαιτούν κοινωνική αποδοχή ενός προτύπου ζωής με λιγότερες υλικές ανέσεις, και άρα πολιτιστική αλλαγή. Απαραίτητη προϋπόθεση είναι η ισότητα και η δικαιοσύνη μέσω της αναδιανομής του εισοδήματος¨ κανείς δεν θα αποδεχτεί να ζει με λιγότερα όταν δίπλα του κάποιοι σπαταλάν πλουσιοπάροχα.
Η ιδέα της απο-ανάπτυξης πάει κόντρα στην συστημική τάση του καπιταλισμού, ο οποίος απαιτεί ανάπτυξη για χάρη της ανάπτυξης και διαρκές κέρδος, κάθε χρόνο μεγαλύτερο. Ισχυρά συμφέροντα θα αντιταχθούν στην πιθανότητα της απο-ανάπτυξης. Οι επιστήμονες τους θα βαλθούν να μας πείσουν ότι είναι αδύνατη, και οι διαφημιστές τους να μας κάνουν να συνεχίσουμε να καταναλώνουμε τα προϊόντα τους. Μόνο ένα μαζικό, ειρηνικό, πολιτικό κίνημα μπορεί να υπερκεράσει αυτές τις δυνάμεις. ΄Όλα αυτά ίσως φαίνονται απίθανα. Αλλά αν η πολιτική ήταν η τέχνη του εφικτού, τότε δεν θα χρειαζόταν να κάνουμε τίποτα ¨ το εφικτό γίνεται από μόνο του. Η πολιτική απαιτεί όραμα για έναν κόσμο διαφορετικό. Η απο-ανάπτυξη προσφέρει το όραμα, μένει σε μας να το υλοποιήσουμε.
Γιώργος Καλλής, 
Καθηγητής ICREA 
Αυτόνομο Πανεπιστήμιο της Βαρκελώνης
www.eco2bcn.es.

Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Κοντέινερ στην Ελευθεροτυπία της Δευτέρας 1/2/10:
http://konteiner.gr/pdf/konteiner_4.pdf