Του Γιάννη Γκλαρνέτατζη
Ο Μιχάλης Μαραγκάκης είναι ο πρώτος από τη νεότερη γενιά ιδεολογικών αντιρρησιών συνείδησης, που είχε διακηρύξει την άρνηση του στις 5.12.1986. Γεννημένος στην Αλεξάνδρεια (της Αιγύπτου, όχι της Ημαθίας) ανήκε στα κατάστιχα (Μητρώα Αρρένων) της Θεσσαλονίκης, οπότε κλήθηκε να απολογηθεί για την κατηγορία της «ανυποταξίας σε καιρό γενικής επιστράτευσης» (κακούργημα) στον ανακριτή του Στρατοδικείου Θεσσαλονίκης στις 11.3.1987. Μετά το πέρας της ανάκρισης συνελήφθη και οδηγήθηκε στις στρατιωτικές φυλακές.
Αν και τότε, και για πολλά χρόνια αργότερα, λέγαμε και γράφαμε (όσα άτομα συμμετείχαμε στην υπόθεση των αντιρρησιών συνείδησης) πως ο Μ. Μαραγκάκης ήταν ο πρώτος μη θρησκευτικός αντιρρησίας συνείδησης, αποδείχθηκε πως η άρνηση στράτευσης στην Ελλάδα είναι πολύ πιο παλιά υπόθεση απ’ όσο νομίζαμε. Η πρώτη περίπτωση, λοιπόν, ανάγεται στην εποχή των Βαλκανικών Πολέμων, όταν ο σοσιαλιστής δικηγόρος του Βόλου, από τους ιδρυτές του Εργατικού Κέντρου της πόλης και εκδότης της εφημερίδας «Εργάτης», Κώστας Ζάχος αρνήθηκε να καταταγεί. Ο πρώτος αυτός αντιρρησίας (αν και ο όρος δεν χρησιμοποιούνταν τότε) φυλακίστηκε και οδηγήθηκε στο στρατοδικείο, ενώ γλίτωσε τον τουφεκισμό χάρη στη διεθνή κινητοποίηση (μεταξύ άλλων και Βρετανών βουλευτών).[1] Στη δεκαετία των συνεχών πολέμων που ακολούθησε πολλοί νέοι προσπάθησαν να ξεφύγουν από τη μέγγενη του στρατιωτικού μηχανισμού με τους κλασικούς τρόπους: ανυποταξία, λιποταξία, κρύψιμο, μετανάστευση. Μετά τον πόλεμο οι Ενώσεις Παλαιών Πολεμιστών (υπό την επιρροή του νεαρού ΣΕΚΕ, μετέπειτα ΚΚΕ) άρθρωσαν έναν αντιπολεμικό λόγο αντλώντας από την παράδοση της διεθνιστικής αντίθεσης στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο.
Μεταπολεμικά έχουμε την εμφάνιση των θρησκευτικών αντιρρησιών συνείδησης (Μαρτύρων του Ιεχωβά στη συντριπτική πλειοψηφία τους). Οι πρώτοι δύο από αυτούς, οι Γιάννης Τσούκαρης και Γιώργος Ορφανίδης, θα εκτελεστούν μετά από σχετικές καταδίκες των στρατοδικείων επειδή αρνήθηκαν να πολεμήσουν στον Εμφύλιο, είναι μάλιστα αξιοσημείωτο ότι ο ένας είχε συλληφθεί και εγκλειστεί σε χώρο κράτησης του Δημοκρατικού Στρατού, πριν η περιοχή βρεθεί υπό τον έλεγχο του εθνικού στρατού. Στα χρόνια που ακολούθησαν όλοι οι θρησκευτικοί αντιρρησίες περνούσαν το παραγωγικό τμήμα του βίου τους στη φυλακή καταδικαζόμενοι σε πολυετείς και επαναμβανόμενες ποινές. Μόλις στην πρώτη μεταπολιτευτική βουλή θα υπάρξει πρόβλεψη για διπλάσια άοπλη θητεία στις ένοπλες δυνάμεις, δυνατότητα που δεν επικαλέστηκε κανείς στη διάρκεια ισχύος του σχετικού νόμου. Η πιο σημαντική όμως διάταξη αυτού του νόμου ήταν ότι αν κάποιος συμπλήρωνε αυτό το χρονικό διάστημα στη φυλακή δεν ξανακαλούνταν στον στρατό, με αποτέλεσμα να απολυθούν από τις στρατιωτικές φυλακές μερικές εκατοντάδες Μάρτυρες του Ιεχωβά, ενώ οι νεότεροι –σαν πιο τυχεροί– να μην ξεπερνούν ποτέ τα τέσσερα χρόνια παραμονής στις φυλακές (που ήταν τότε το διπλάσιο του χρόνου θητείας).
Οι πρώτες συζητήσεις για μια πολιτική άρνηση στράτευσης ανοίγουν στο αναδυόμενο, τότε, οικολογικό κίνημα. Έτσι τον Οκτώβριο του 1983 συγκροτείται η Ελληνική Επιτροπή για τους Αντιρρησίες Συνείδησης και γίνονται οι πρώτες επαφές με οργανώσεις του εξωτερικού.[2] Επίσης τον Φεβρουάριο του 1985 εκδίδεται το πρώτο τεύχος της Αντιμιλιταριστικής Επιθεώρησης «Αρνούμαι» (με κεντρικό ζήτημα την αντίρρηση συνείδησης),[3] περιοδικό που –με διευρυμένη θεματογραφία στη δεύτερη περίοδό του– θα βγάλει έντεκα τεύχη μέχρι το 1994. Στις 15.5.1986 (Διεθνή Ημέρα για τους Αντιρρησίες Συνείδησης) θα γίνουν οι πρώτες ανοικτές σχετικές εκδηλώσεις σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη και κάποιες επαρχιακές πόλεις κι όπως προαναφέραμε στο τέλος του έτους ο Μαραγκάκης θα κάνει τη δημόσια δήλωσή του.
Κατά σύμπτωση την παραμονή της σύλληψης του αντιρρησία πέρασε σχετικό θετικό ψήφισμα από την Κοινωνική και Οικονομική Επιτροπή του ΟΗΕ, γεγονός που δεν θυμάμαι να το γνωρίζαμε στην παρέα που τρώγαμε μαζί με τον Μαραγκάκη σε ταβέρνα της πλ. Ναυαρίνου εκείνο το βράδυ πριν να παρουσιαστεί στον ανακριτή. Ο ίδιος, βέβαια, ήξερε ότι ήταν σχεδόν σίγουρο ότι αυτό θα οδηγούσε στη σύλληψή του, αλλά ήταν αποφασισμένος και προετοιμασμένος. Το πρώτο διάστημα της φυλάκισής του το πέρασε στο πειθαρχείο του Γ΄ Σώματος Στρατού (στη λεωφ. Στρατού) γι’ αυτό και οργανώσαμε τότε μια συναυλία συμπαράστασης με τον τίτλο «Ιεριχώ» στο χώρο του πρώην στρατοπέδου Τσιρογιάννη, πίσω από το σημερινό δημαρχείο. Βέβαια, την παραμονή της συναυλίας ο Μαραγκάκης μεταφέρθηκε στις στρατιωτικές φυλακές Παύλου Μελά κι αργότερα στα Διαβατά, ενώ πέρασε κι από τις αντίστοιχες φυλακές Καβάλας κι Αυλώνας.
Στις 25.6.1987 το Διαρκές Στρατοδικείο Θεσσαλονίκης καταδίκασε τον αντιρρησία συνείδησης σε τέσσερα χρόνια φυλάκιση[4] (κλασική ποινή αν και έπεφταν και μεγαλύτερες, μέχρι και δέκα χρόνια είχαμε δει πρωτοδίκως). Τον Αύγουστο ο Μαραγκάκης αποφυλακίζεται με το αιτιολογικό ότι υπάγεται σε αμνηστία που είχε χορηγηθεί στους ανυπότακτους μέχρι τις 31.12.1987, εφόσον βέβαια αυτοί θα έχουν καταταγεί. Μαζί με το αποφυλακιστήριο παραλαμβάνει και φύλλο πορείας για μονάδα της Δράμας, όπου παρουσιάζεται και συλλαμβάνεται με την, ελαφρά διαφορετική, κατηγορία της «ανυπακοής σε καιρό γενικής επιστράτευσης».[5] Θα ακολουθήσει νέα δίκη στο Στρατοδικείο Καβάλας, αυτή τη φορά, με αποτέλεσμα την ίδια ποινή.[6]
Καθώς η υπόθεση αποκτά μια σχετική δημοσιότητα και κερδίζει κάποιες συμπάθειες, έρχεται η «απαραίτητη» «Αυριανή» για να κάνει τη «βρώμικη δουλειά». «Κομπιναδόρος ο ψευτοαντιρρησίας Μαραγκάκης» ουρλιάζει το σχετικό άρθρο που καταλήγει σε σχετική προτροπή προς τον υπουργό Άμυνας: «Γι’ αυτό, τουλάχιστον εσύ Γιάννη Χαραλαμπόπουλε, που κανένας δεν τόλμησε σε τίποτα να σε αμφισβητήσει, πάρε τον κύριο “αντιρρησία” και όλους τους ομοιούς τους και στείλ’ τον για τέσσερα χρόνια στις “Καλλιόπες” για να ζήσει εκεί από κοντά την “αναμόρφωση” που μας επιφυλάσσει. Ο κοσμάκης περιμένει απ’ το κράτος σφίξιμο σε τέτοιους τύπους αν όχι σανίδα και μπαλαούρο που κι αυτά λίγα τους πέφτουν».[7] Ο υπουργός Άμυνας, όμως, δέχεται κι άλλες εκκλήσεις από χιλιάδες πολίτες απ’ όλο τον κόσμο αφού ο Μαραγκάκης έχει υιοθετηθεί ως κρατούμενος συνείδησης από τη Διεθνή Αμνηστία. Η πίεση θ’ αυξηθεί ιδιαίτερα όταν τέσσερις μέρες μετά την καταδίκη του από το Αναθεωρητικό Στρατοδικείο Αθηνών στο Ρουφ σε 26 μήνες φυλάκιση ο κρατούμενος αντιρρησίας ξεκινάει απεργία πείνας.[8] Οι επιστολές που στάλθηκαν μόνο στον ίδιο τον Μαραγκάκη με πρωτοβουλία της Διεθνούς Αμνηστίας ξεπέρασαν τις 3.000. Απ’ την άλλη, ο κρατικός μηχανισμός απάντησε στη διεθνή κατακραυγή και την απεργία πείνας του κρατούμενου ειρηνιστή με τη σύλληψη στις 12.4.1987 ενός ακόμη ιδεολογικού αντιρρησία, του Θανάση Μακρή –φοιτητή οικονομικών στην Αθήνα που είχε διακόψει την αναβολή του κι είχε δηλώσει αντιρρησίας σε ένδειξη συμπαράστασης στον Μαραγκάκη, ενώ λίγο πριν είχε εκλεγεί στο κεντρικό συμβούλιο της ΕΦΕΕ με το ψηφοδέλτιο των Αριστερών Συσπειρώσεων. Ελάχιστες μέρες μετά την προφυλάκισή του κι ο δεύτερος αντιρρησίας ξεκίνησε απεργία πείνας. Τελικά και οι δύο σταμάτησαν την Πρωτομαγιά καθώς η κυβέρνηση υπόσχεται ρύθμιση του ζητήματος. Ο Μαραγκάκης είχε ξεπεράσει τους δύο μήνες και υπήρχε πλέον σοβαρός κίνδυνος για τη ζωή του. Ο ίδιος βέβαια είχε προετοιμαστεί για αυτή την ενέργεια προσέχοντας για μήνες τη διατροφή του (θυμάμαι που στο επισκεπτήριο στο Παύλου Μελά μας κερνούσε τα γλυκά που του έφερναν στη φυλακή).
Ενώ σε νομοθετικό επίπεδο δεν υπάρχει καμιά εξέλιξη, παρά τις υποσχέσεις, ο Θ. Μακρής καταδικάζεται πρωτοδίκως σε πενταετή φυλάκιση στις 26.5 και ξεκινά νέα απεργία πείνας στην οποία μπαίνει και ο Μαραγκάκης. Και οι δύο σταματούν την απεργία όταν τον Ιούλιο η κυβέρνηση δημοσιοποιεί σχέδιο νόμου που προβλέπει κάποιου είδους αναγνώριση της αντίρρησης συνείδησης.[9]
Τελικά, το πρώτο νομοσχέδιο για τους αντιρρησίες συνείδησης θα φτάσει και θα ψηφιστεί στην ελληνική βουλή με μια μικρή καθυστέρηση… δέκα ετών (Ν. 2510/1997). Εντωμεταξύ, ο Μιχάλης Μαραγκάκης θα αποφυλακιστεί τον Δεκέμβριο του 1988 μετά από 21 μήνες κράτηση, ενώ ο Θανάσης Μακρής τον Ιούλιο του 1989 έχοντας κι οι δυο εκτίσει πάνω από τα 2/3 των ποινών που τους επιβλήθηκαν (στο αναθεωρητικό η ποινή του Μακρή έπεσε στους 18 μήνες).[10]
Τα χρόνια που ακολούθησαν μέχρι την ψήφιση του σχετικού νόμου αλλά και την άρση της κατάσταση γενικής επιστράτευσης το 2003 (ίσχυε από το 1974) υπήρξαν σποραδικές φυλακίσεις ιδεολογικών αντιρρησιών (Ν. Μαζιώτης, Π. Ναθαναήλ, Ν. Καρανίκας και Λ. Πετρομελίδης –ο τελευταίος αφότου τέθηκε σε ισχύ ο νόμος που προέβλεπε «εναλλακτική πολιτική κοινωνική υπηρεσία» για τους αντιρρησίες συνείδησης). Κάθε περίπτωση είχε τις ιδιαιτερότητές της αλλά τώρα πλέον υπήρχε το προηγούμενο του Μαραγκάκη, που ενέπνευσε κάποιους –λίγους οφείλουμε να ομολογήσουμε– νέους ανθρώπους, ανάμεσά τους (προφανώς) και τον γράφοντα.
Παραπομπές:
[1] Σπύρος Μαρκέτος, Πώς φίλησα τον Μουσσολίνι! Τα πρώτα βήματα του ελληνικού φασισμού, Βιβλιόραμα, Αθήνα 2006, σ. 73.
[2] Ούτε μια ώρα στο στρατό: Τα πώς και τα γιατί της άρνησης στράτευσης στην Ελλάδα, Σύνδεσμος Αντιρρησιών Συνείδησης, Αθήνα 1999, σ. 42.
[3] Γιώργος Σκούρος, «Η άρνηση στράτευσης για λόγους συνείδησης στην Ελλάδα. Συνοπτική αναδρομή: 1980 μέχρι σήμερα» στο Σπύρος Ψύχας (επιμ.), Οδηγός του αντιρρησία συνείδησης, Σύνδεσμος Αντιρρησιών Συνείδησης, Αθήνα 1994, σ. 8.
[5] Ούτε μια ώρα στο στρατό…, ό.π., σ. 44.
[7] Αυριανή, 20.8.1987. Το άρθρο υπογράφει κάποιος Γ. Σανταμαυρίτης, κατά πάσα πιθανότητα πρόκειται για ψευδώνυμο καθώς Αγία Μαύρα (Σάντα Μαύρα) είναι το βενετσιάνικο όνομα της Λευκάδας, όπου ζούσε και ακόμα ζει ο Μαραγκάκης.
[8] Γ. Σκούρος, «Η άρνηση στράτευσης…», ό.π., σ. 9.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου