Mαθήματα ζωής από το σύγχρονο Αινστάιν

της Δήμητρας Αθανασοπούλου

Το θαύμα σκέψης και ανθρώπινης υπέρβασης «γεννήθηκε» σε αναπηρικό αμαξίδιο. Η επιστημονική κοινότητα γιορτάζει τα 70α γενέθλια της διάνοιας Στίβεν Χόκιγκ.

«Η ζωή θα ήταν τραγική, αν δεν ήταν αστεία».

Οταν αυτή η φράση εκφέρεται με αμερικανική προφορά από έναν Βρετανό, που δεν μιλά παρά μονάχα μέσω ενός ειδικού μηχανικού συστήματος λόγου με τη βοήθεια ηλεκτρονικού υπολογιστή, καθηλωμένο σε αναπηρικό αμαξίδιο, δίχως να μπορεί να κινήσει κανένα σημείο του σώματός του, εκτός από το χαρισματικό μυαλό του, τότε αποκτά ειδικό σημασιολογικό βάρος. Πόσο μάλλον όταν ο άνθρωπος με ειδικές ικανότητες είναι ο Στίβεν Χόκινγκ - όχι μονάχα μια ακόμα ιδιοφυΐα στην παγκόσμια Ιστορία, αλλά «το πιο λαμπρό αστέρι του επιστημονικού σύμπαντος», που μοιάζει να καθοδηγείται από μια συμπαντική δύναμη θέλησης. Αυτό υποστηρίζει σύσσωμη η παγκόσμια επιστημονική κοινότητα, με αφορμή τον εορτασμό των 70ών γενεθλίων του. Το ίδιο αναπαράγουν τα δημοσιεύματα του διεθνούς Τύπου, που ταξιδεύουν στον χρόνο για να καταγράψουν εκ νέου το θαύμα σκέψης και ανθρώπινης υπέρβασης που συντελέστηκε μέσα στον όλεθρο της αναπηρίας.

Κάποιοι τον συγκρίνουν με τον Αλμπερτ Αϊνστάιν, θεωρώντας τον διάδοχο του θεμελιωτή της θεωρίας της σχετικότητας. Επειτα όμως από 70 χρόνια ζωής -που συμπληρώνει μεθαύριο ο διασημότερος εν ζωή φυσικός και κοσμολόγος- και ύστερα από από μισό αιώνα επιστημονικού έργου παραγόμενου από ένα καροτσάκι, ο Στίβεν Χόκινγκ μάλλον δεν μπορεί να συγκριθεί με κανένα... Ακόμα και στην περίπτωση που οι επιστημονικές του θεωρίες δεν ξεπεράσουν εκείνες του Γερμανού νομπελίστα, η εικόνα του να μεγαλουργεί «αγνοώντας» την πολυαναπηρία του τον εγκαθιστά σε μια πιο περίοπτη θέση στην παγκόσμια κοινή συνείδηση. Αυτό επιδιώκει να προβάλλει και η έκθεση που πραγματοποιείται για τον εορτασμό των γενεθλίων του. Ποιο παραμένει ωστόσο ως το μεγαλύτερο άλυτο μυστήριο για το Στίβεν Χόκινγκ έπειτα από πέντε δεκαετίες αδιάκοπης επιστημονικής έρευνας; “Το μυστήριο των γυναικών” , το οποίο φαντάζει μεγαλύτερο ακόμα και από εκείνο του σύμπαντος για τον “φροϊδικό” παραπληγικό επιστήμονα, που δεν έπαψε ποτέ να σαγηνεύεται και να σαγηνεύει παρά τις οργανικές βλάβες , παρά τις σωματικές δυσλειτουργίες.

Ακόμα και ο λόγος που επέλεξε την αμερικανική προφορά έναντι της βρετανικής με τη βοήθεια ενός υπολογιστή που λειτουργεί με οπτικές ίνες μιλά και γράφει κινώντας το δεξί του μάγουλο ήταν γιατί “έχει απήχηση στις γυναίκες” όπως έχει πει με διάθεση αστεϊσμού και με έκδηλη τη δίψα του για ζωή”.

Η επιστημονική θεωρία του Βρετανού καθηγητή έχει τις ρίζες της στη θεωρία της σχετικότητας του χρόνου, που διατυπώθηκε από τον Γερμανό φυσικό. Ο Αϊνστάιν είχε αποδείξει ότι ο χώρος και ο χρόνος δεν είναι ούτε ξεχωριστές ούτε απόλυτες έννοιες, αλλά διαμορφώνουν έναν ενιαίο φυσικό ιστό τεσσάρων διαστάσεων: τον χωροχρόνο.

Ο Χόκινγκ, με τη σειρά του, υπέγραψε τις μαύρες τρύπες, το χρονικό του χρόνου, το σύντομο χρονικό του χρόνου, το μεγάλο σχέδιο, βαδίζοντας στα χνάρια του Κάρολου Δαρβίνου, δίχως να διστάσει να συγκρουστεί με το ιερό τέρας της φυσικής. Οπως για παράδειγμα όταν αντέκρουσε την περίφημη θέση ότι «ο Θεός δεν παίζει ζάρια». «Αν αναλογιστούμε τις μαύρες τρύπες, θα δούμε ότι όχι μόνο παίζει ζάρια ο Θεός, αλλά τα ρίχνει εκεί που δεν μπορούμε να τα δούμε» υποστήριξε χαρακτηριστικά. Και η ζαριά της δικής του ζωής μοιάζει να έπεσε σε «μαύρη τρύπα», όταν στα 21 του χρόνια μια νευρομυϊκή πάθηση τον άφησε σχεδόν τελείως παράλυτο. Οι προσδοκίες του μειώθηκαν στο μηδέν και από τότε τα πάντα είναι ένα μπόνους. Ακόμα και όταν έχασε τη φωνή του, το 1985, έπειτα από μια επείγουσα εγχείρηση τραχειοτομής.

Η σπάνια ασθένειά του δεν τον εμπόδισε όμως να έχει προσωπική ζωή: συντρόφους και απογόνους. Οπως δεν τον εμπόδισε να ολοκληρώσει τη διδακτορική του διατριβή, να αποκτήσει καθηγητική έδρα και να μεταπηδήσει στο Ινστιτούτο Αστρονομίας, Εφαρμοσμένων Μαθηματικών και Θεωρητικής Φυσικής του πανεπιστημίου του Κέμπριτζ. Ολοκλήρωσε τις σπουδές του με υποτροφία στο τομέα των φυσικών επιστημών, καθώς και έρευνα στον τομέα της κοσμολογίας και της γενικής σχετικότητας. Επινόησε νέες μαθηματικές μεθόδους και διατύπωσε νέα θεωρήματα στη θεωρία της σχετικότητας.

Μέσα από τα βιβλία του έχει αποδομήσει τη θεωρία του Νεύτωνα, σύμφωνα με την οποία η δημιουργία του σύμπαντος δεν είναι δυνατή δίχως τη συμβολή μιας ανώτερης δύναμης. Στο χρονικό του χρόνου ανατρέπονται τα γνωστά έως τώρα δεδομένα για τις συμπαντικές αρχές.

Δεν έχει διστάσει όμως να αναθεωρήσει και τις δικές του θέσεις, όπως τότε που παραδέχτηκε το ανέφικτο της θεωρίας του παντός.

Οσο για τον σκοπό του, είναι απλός, όπως αρέσκεται να επαναλαμβάνει: «Είναι η απόλυτη κατανόηση του σύμπαντος. Γιατί είναι όπως είναι και γιατί υπάρχει».

Κανείς δεν μπορεί να ξέρει από πού αντλεί τόση δύναμη και μπορεί να αντιμετωπίζει την ασθένεια η οποία του έκοψε τα φτερά της κίνησης και του λόγου και πώς ανέτρεψε τα προγνωστικά που του έδιναν μόνο δύο χρόνια ζωής. Εκτοτε, πάντως, έχουν περάσει σχεδόν πέντε δεκαετίες και ο Χόκινγκ, εκτός από το ότι είναι ο μακροβιότερος ασθενής της αμυοτροφικής πλευρικής σκλήρωσης, δεν βιάζεται να πεθάνει, δίχως αυτό όμως να σημαίνει ότι δεν φοβάται τον θάνατο. Απλά έχει πολλά ακόμα να κάνει, αρκετά μαθήματα να παραδώσει - όπως το να ατενίζουμε τη ζωή, τον κόσμο και τον χρόνο κάτω από μια νέα οπτική γωνία, όπου υπάρχει χώρος μονάχα για τον μικρό θεό που κρύβει κάθε άνθρωπος μέσα του.


Ο Θεός, οι εξωγήινοι και η μηχανή του χρόνου

Ο διακεκριμένος παραπληγικός επιστήμονας Στίβεν Χόκινγκ πιστεύει ότι το σύμπαν δεν έχει ανάγκη από Θεό για να δημιουργηθεί και να λειτουργήσει. Σύμφωνα όμως με τον Βρετανό επιστήμονα, στη σύγχρονη φυσική δεν υπάρχει χώρος για τον Θεό -μονάχα για εξωγήινα όντα- και ο νόμος της βαρύτητας αρκεί για να εξηγήσει τη δημιουργία ενός σύμπαντος εκ του μηδενός.

Οσο για το θεμελιώδες του επιχείρημα, συνοψίζεται στη φράση «αν η πρόθεση του Θεού ήταν να δημιουργήσει την ανθρωπότητα, τότε οι μακρινοί κόσμοι θα ήταν περιττοί».

Ο Χόκινγκ, αφού αναγνώρισε την ύπαρξη των εξωγήινων, είχε συμβουλεύσει την αποφυγή κάθε επαφής με τον εξωγήινο πολιτισμό.

Πριν από δυο χρόνια ο διάσημος αστροφυσικός είχε επιπλέον ισχυριστεί ότι το ανθρώπινο είδος είναι ικανό να δημιουργήσει και να χρησιμοποιήσει μία χρονομηχανή για να υπερπηδήσει απειράριθμες γενιές και να ταξιδέψει εκατομμύρια χρόνια στο μέλλον. Εχει ωστόσο δηλώσει αντίθετος με την πιθανότητα ενός ταξιδιού στο παρελθόν.

Κάτι τέτοιο θα παραβίαζε έναν θεμελιώδη κανόνα: ότι η αιτία προηγείται του αποτελέσματος. Διακαής του πόθος παραμένει ωστόσο πάντα ένα διαστημικό ταξίδι. Εχει ήδη στο βιογραφικό του μια πτήση σε συνθήκες έλλειψης βαρύτητας, σε ένα ειδικά διαμορφωμένο αεροσκάφος. Συνεχίζει εξάλλου να πιστεύει και υποστηρίζει με σθένος την ύπαρξη πολλαπλών συμπάντων. Για εκείνον το Big Bang δεν ήταν παρά απόρροια των νόμων της Φυσικής…

ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΜΑΘΗΤΩΝ ΚΑΙ ΣΥΝΕΡΓΑΤΩΝ

- «Συνήθως οι φοιτητές νιώθουν δέος για τους μέντορές τους. Για μένα το δέος προς τον Στίβεν ήταν ακόμα μεγαλύτερο. Τον κοιτούσα πάντα σαν αυθεντία».

Μπερνάρ Καρ, καθηγητής Μαθηματικών και Αστρονομίας στο πανεπιστήμιο του Λονδίνου Queen Mary και πρώην διδακτορικός φοιτητής του Στίβεν Χόκινγκ (1972-1975).

- «Από τότε δεν μπορούσε καν να γυρίσει τις σελίδες δίχως βοήθεια. Αναρωτιόμουν τι να περνά από το μυαλό του και αν οι δυνάμεις του τον εγκατέλειπαν. Μέσα σε έναν χρόνο είχε όμως τη “μεγαλύτερη εύρηκα στιγμή” του!»

Μάρτιν Ρις, βασιλικός αστρονόμος. Οπως και ο Χόκινγκ, σπούδασε υπό την εποπτεία του Ντένις Σκιάμα, τη δεκαετία του 60.

- «Κάποτε μου είχε γράψει σε ένα αντίγραφο βιβλίου του: “Στον Ρέιμοντ, που μου έδειξε ότι το τόξο της ζωής δεν είναι μπούμερανγκ. Σ' ευχαριστώ για τη βοήθειά σου”. Αγαπώ αυτή την αφιέρωση, γιατί εξωτερικεύει το πνεύμα και τη ζεστασιά του Στίβεν».

Ρέιμοντ Λαφλάμ, ανώτερο στέλεχος του Institute for Quantum Computing στο University of Waterloo του Καναδά και πρώην διδακτορικός φοιτητής του Χόκινγκ (1998).

- «Ο Στίβεν εμπνέει τους ανθρώπους με τον ενθουσιασμό και τη σημαντικότητα της επιστημονικής του έρευνας. Οπου και αν δώσει διάλεξη, η ατμόσφαιρα είναι ηλεκτρισμένη και το χειροκρότημα εκκωφαντικό. Ο εορτασμός των 70ών του γενεθλίων είναι μια ευκαιρία για να του δείξουμε πόσο τον τιμούμε για όλο αυτό. Χαρούμενα γενέθλια, Στίβεν!»

Φέι Ντοόυκερ, φυσικός στο Imperial College London. Ολοκλήρωσε το διδακτορικό της με τον Χόκινγκ, το 1990.

Εφημερίδα Δημοκρατία

http://tro-ma-ktiko.blogspot.com/2012/01/m_06.html